Фольклорный архив Башкирского государственного университета

 

ISBN 978-5-87604-352-8

 

К оглавлению издания.

Название: Әкиәт.
Жанр: сказка (волшебная).
Место записи: БАССР, Салаватский район, д. Шаганай.
Год записи: 1963 г.
Язык: башкирский.
Источник публикации: том № 1 фольклорного архива кафедры башкирской литературы. Материалы Салаватской экспедиции под руководством М. Х. Мингажетдинова; л. 31-33.
Записано Студентами Зухрой Буляковой и И. Шариповым от Бадиян Салакаевой (73 года)

Әкиәт

Салауат районы Шағанай ауылы Баҙыян Салакаеванан (73 йәштә) Зөһрә Булякова Һәм И. Шәриповтар яҙып алған.

 Борон-борон заманда әбей менән бабай йәшәгән, ти. Бабайҙың тәүге әбейенән ҡалған ҡыҙы булған. Үгәй әсә был ҡыҙҙы һис тә яратмаған. Берҙән-бер көн үгәй әсә бабайға:

 - Теләһәң ҡайҙа илтеп ташла, башымды ла ҡаңғыртып бөттө, ташламаһаң - минең яндан үҙең кит, - тигән. Үгәй әсәнең сәғәт һайын ҡабатлауы бабайҙы шулай эшләргә мәжбүр иткән:

 Берҙән-бер көн бабай урманға китергә йыйына башлай, ҡыҙҙы ла үҙе менән алырға була. Үгәй әсә көлдән он, көршәк, күмер һала. Бабай менән ҡыҙ урманға килеп етәләр. Бабай ҡыҙын урманда ҡалдыра ла, үҙе утын алып киләйем тигән булып китеп бара. Ҡыҙ ағас төбөндә ултырып ҡала. Ул ашарға әҙерләй башлай. Ашарға ла әҙер була, көлдән һалма бешерә. Ә атаһының балта тауышы һаман ишетелә, ти.

 - Атай, ашарға ҡайт! - тип бер нисә тапҡыр ҡысҡырһа ла атаһы ишетмәй, ти. Ҡыҙ тауыш килгән яҡҡа табан барһа, ни күҙе менән күрһен, ағасҡа бәйләнгән туҡмаҡ ҡына туҡылдап тора ти. Ҡыҙ бик оҙаҡ илаған-илаған да, кире барып, һалмаһын ашай башлаған. Шул саҡ сысҡан килеп сыҡҡан:

 - Апай, ҡайҙа миңә бер һалма, - ти икән сысҡан. Ҡыҙ сысҡанға ла ашатҡан. Сысҡан үҙ юлы менән китеп барған, ти. Сысҡан туп-тура келәткә барған.

 Унан күп итеп ит алып ҡыҙға килтерә икән. Шулай икеһе көн күреп яталар, ти.

 Бер көн сыскан егеткә тап булды. Егет итеген тапмай, ти. Сысҡан егеткә итек булып күренә, ти.

 Егет итекте кейһә, сысҡан ҡыҙ янына алып китә лә бара, ти. Ҡыҙ менән донъя көтә башлайҙар. Уларҙың балалары була. Бер көн ҡыҙҙың ата-әсәһенә ҡунаҡҡа баралар. Үгәй әсә үгәй ҡыҙының байып ҡайтыуынан бик көнләшкән дә үҙ ҡыҙын да шулай урманға ташлатҡан, ти. Ә үгәй ҡыҙҙы ҡаҙ итеп осороп ебәргән, ти. Үгәй әсәнең үҙ ҡыҙы урманда аҙашып йөрөп-йөрөп үлеп киткән, ти. Атаһы менән бала ҡалған, ти... Бала илаһа, сысҡан барып имеҙеп килтерә, ти.

   Әлтер-әлтер ҡаҙҙар килә,

   Артеленән айырылып.

   Йылап-йылап бала ултыра,

   Инәһенән айырылып,

 - тип әйтә, ти сысҡан ҡаҙҙарға.

 - Беҙҙән артта берәү килә, шулдыр, - тиҙәр ҡаҙҙар.

 Ҡаҙ тунын кейеп ҡыҙ килә, ти.

   Ике имсәк һөтөм менән,

   Йәш ағасты ҡартайтты.

   Ике күҙ йәшем менән

   Ҡарт ағасты йәшәрттем,

 - тип һамаҡлай ти, ҡыҙ. Балаһын имеҙә лә тағы китә, ти. Бала һуңынан өс көн, өс төн йоҡлай, ти. Атаһы һиҙенеп ҡала, ти. Сысҡан бөтәһен дә һөйләп биргән, ти.

 Бер көн ул кейеҙҙе тотоп бала артынан эйәрә. Был ваҡытта ҡаҙ туны кейгән ҡыҙ ҙа килеп төшә, ти. Ҡаҙ тунын сисеп, балаһын имеҙеп ултырһа, егет килеп, сәсенән урап-урап тотоп алған, ти. Егет ҡыҙҙы өйөнә алып ҡайта ҺӘМ ата-әсәһен саҡыра, ти, ҡунаҡ итә икән. Шунан һорай ти:

 - Ҡайным, Һин нигә ризаһың? - тип. Ҡайны:

 - 40 сажин утынға, - ти икән.

 - Ҡәйнәм, һин нигә риза?

 - Тыу бейәгә, - ти ҡәйнәһе.

 Егет ҡайнын 40 сажин утынды яндырып үлтерә, ти.

 Ә ҡәйнәһен тыу бейәнең ҡойороғона бәйләп ебәрә, ти.

 Үҙҙәре теттереп донъя көтөп яталар, ти. Сысҡан да араларында йөрөп ята, ти.

 Әкиәтем ары, үҙем бире, һике аҫтында сей тире, һиңә алып барып туғарҙым.

 

Ссылка на эту публикацию:

Әкиәт [Электронный документ] // Фольклорный архив Башкирского государственного университета: электронное научное издание / под ред. Б. В. Орехова, А. А. Галлямова. [2011—2024]. Дата обновления: 25.10.2018. URL: http://nevmenandr.net/pages/bashfolk.php?id=6 (дата обращения: 29.03.2024).