Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Кеҫә-моҫа

Нәфиҡова Сәхипъямал Хәбибулла ҡыҙынан (67 йәштә) Ә. Мифтахов, И. Янбаев, Т. Ғирфановтар яҙып алды, 1963 йыл.

Борон-борон заманда бай менән байбисә йәшәгәндәр, ти. Былар бай торғас, уларға ялсы кәрәк булған.

 - Ялсың иллә мәгәр Кеҫә-моҫа булмаһын, - тип әйтте ти әбейе.

 Бай үҙенең эшенә тап килерлек ялсы эҙләп китте, ти. Бер урам тыҡырығына барып еткәс, бер малай тап булды, ти.

 - Исемең нисек?

 - Кеҫә-моҫа.

 - Исемең тап килмәй шул. Минең ялсының исеме улай булырға тейеш түгел, - тине лә ары китте, ти.

Тағы бер урам тыҡырығына барып сыҡты, ти, бай. Әлеге малай тап булды ла:

 - Нишләп йөрөйһөң, бабай? - тип һораны ти.

 - Ялсы эҙләйем, улым.

 - Улай булһа, мине ал.

 - Исемең кем?

 - Кеҫә-моҫа.

 - Юҡ, кәрәкмәйһең, - тип әйтте, ти, бабай. Өсөнсө урынға килеп сыҡты, ти бай. Унда ла шул уҡ Кеҫә-моҫа.

 - Әллә һеҙҙең урамда гел генә кеҫә-моҫалармы? - тип аптыраны бай.

Кеҫә-моҫаның эше уңырҙай булғас, ҡыуанып китте, ти. Бай Кеҫә-моҫаны алып ҡайтты, ти, өйөнә. Ашатты, эсерҙе. Ошо мәл самай бесән ваҡыты булды, ти. Шулай итеп йөрөгәндә Кеҫә-моҫа ҡарсыҡҡа икенсе кешеләр килгәнен һиҙеп ҡалмаһынмы.

 - Ямғыр килә, ҡайта һалайым әле, - тип алданыраҡ һыпырта, ти.

Кеҫә-моҫаның килеүен күргәс, байбисә, егеттәрен йәшерергә тотондо, ти:

 - Мейес башына керегеҙ, улай ҙа былай, - тип егеттәрҙе йәшерә башланы, ти. Кеҫә-моҫа быларҙы күреп торһа ла бабайға бер ни өндәшмәй, ти. Иртәгеһен тағы алданыраҡ ҡайтһа, шул хәл. Тыңлай. Байбикә тегеләрҙе тоҡҡа инергә, бойҙай мөшәгенә инергә ҡушты, ти. Кеҫә-моҫа ҡайта ла:

 - Бай мөшәктәрҙе бушатырға ҡушты, - тип тоҡҡа барып йәбеште, ти. Бойҙай тип бураға бушатҡанда, теге егеттәр килеп төшмәһендәрме!?

Кеҫә-моҫа уларҙы тотоп берәм-берәм туҡманы, ти.

Туҡмап эшен бөтөргәс, тағы бесән еренә китте, ти. Теге егеттәр әштең ниҙә икәнлеген һиҙгәс, байбисәгә әйттеләр, ти:

 - Бесән йыйырға барабыҙ. Һин бешереп-төшөрөп барырһың.

 - Ҡайҙан барайым? Ҡарттарға барып сыҡһам? - тип һораны ти байбисә.

 - Юлыбыҙға көл һибәбеҙ, тинеләр ҙә киттеләр, ти.

Кеҫә-моҫа "ысыҡ әле", - тип юлға һуңғараҡ ҡалып сыҡты, ти. Юл ыңғайында көлдө йыйҙы, юл өҫтөнә баткак һипте, ти, Кеҫә-моҫа. Көлдө үҙҙәре киткән юлға һибеп ҡуйҙы, ти.

Ул да булмай байбисә яһанып һыйпанып, бешеренеп-төшөрөнөп егеттәре эргәһенә ашыҡты, ти. Көлдө юллап бара торғас, үҙенең ҡарты эргәһенә килеп сыҡты ла ҡуйҙы, ти. Иллә ике күҙе дүрт булды ла инде, ти, кафырҙың. Шулай ҙа һиҙҙермәҫ өсөн:

 - Бына бәлеш килтерҙем, ашап алығыҙ, - тип ашамлыҡтарҙы йәйеп һалды, ти.

Ашап ултырған Кеҫә-моҫа:

 - Бабай, анау ерҙә ике мулла йөрөй, саҡырып келтерәйемме әллә? - тип әйтте, ти.

 - Бар, бар, - тине ти, бай.

Кеҫә-моҫа муллалар тип, теге егеттәр эргәһенә килде, ти.

 - Эй, егеттәр, бай эшегеҙҙе һиҙгән, хәҙер һәнәк тотоп күҙегеҙҙе сығарырға килә, - тип ҡурҡытты, ти. Байға кире килеп әйтте, ти:

 - Бабайым, муллалар кәбәнде ослашһын әле, шунан барырбыҙ, - тип әйтергә ҡуштылар, - тип әйтте, ти.

Бай һәнәк тотоп улар янына киткәйне, егеттәр: "Күҙебеҙҙе сығара был, - тип ҡурҡып ҡастылар, ти. Бай бара ятҡанда еләклек күреп, уны сүпләй башланы, ти. Уны күргән байбисә:

 - Улым, бай унда нимә сүпләй? - тип һораны, ти.

 - Эшегеҙҙе һиҙгән дә, һинең күҙеңде сығарырға таш сүпләй, - тип әйтте, ти Кеҫә-моҫа. Байбисә ҡурҡып өйгә табан ҡасты, ти.

 - Ҡайҙа югерҙе, минең ҡарсыҡ, - тип һораны ти бай Кеҫә-моҫанан.

 - Өйгә ут тоҡанған, шуны һүндерергә йүгерҙе, - тип әйтте, ти Кеҫә-моҫа сәбәләнгән булып. Бай ҙа йән-фарманға өйгә табан югереп китмәһенме?

   Кеҫә-моҫа эсен тырнап көлә башланы, ти. Ә тегеләр пыран-заран килеп баҫтырыша. "Эй, уҡыттым да инде! - тип Кеҫә-моҫа бәлеш ашарға тотондо, ти.