Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Бур (әкиәт)

Борон бер әбей менән бабай, ти. Уларҙың яңғыҙ улдары булған, был бабай ғәйәт бур ине, ти. Хатта һайыҫҡан осормай аҫтындағы йомортҡаларын алған. Эбейе, ҡартайғанһың балаңа һөнәреңде өйрәтмәй үлеп китерһең инде, тигән. Шунан бабай бер көндө ат егеп малайын ултыртып урманға алып киткән, ти. Шунан утынға алып барғас, улым һин ҡарап тор, мин нисек һайыҫҡанды осормай йомортҡаһын урлайым, ти. Бабай ипләп кенә һайыҫҡандың йомортҡаһын аҫтан тишеп алғансы, малай бабайҙың салбарын һыпырып алды, ти. Бабай белмәне, ти.

Ҡайтып килгәс, әбейгә малайҙың мәхрүм булаһы түгел икәнен мин һайыҫҡан йомортҡаһын урлағансы малай салбарҙы урлаған да ҡуйған, ти.

Шул шәһәргә батшаның бер һарай алтыны булған, ти. Был малай менән бабай көндә барып урлағандар, ти. Батша был алтынды ике крешәне ике яҡҡа һирпеп алғанды һиҙә. Бер көн малай менән бабай баралар. Бабай һарайҙың башына менеп, ырғып ҡына төшкәйне, ыҫмала һыланған мискәгә барып төшә. Шунан батша тотто ла алды, ти. Хәҙер малай атаһын сығара алмай, башын ҡырҡып ала ла ҡайта. Хәҙер батша кәүҙәне урамға сығарып ҡуя ла ҡарауыл ҡуйған, ти.

Шунан халыҡты сығара кем илар кәүҙә өсөн тип. Малай әсәһенә, һин иларһың, ти. Һөт алып сыҡ, эләгеп ҡола ла һөтөң түгелһен, ти. Фәҡир кеше һөтөм өсөн илайым тиерһең, ти. Хәҙер батша, уның менән тота алмай, батшаның бер дөйәһе булған, ти. Дөйә кем урлай шуның өй алдына барып ята торған булған, ти. Иртәнсәк торған булған, ти. Иртәнсәк малай урамға сыҡһа, дөйә өй алдында ята, ти. Шунан малай дөйәне һуймайынса йомарлап тыҡты ла ҡуйҙы, ти. Хәҙер дөйә юҡ, батша эҙләү һала. Батшаның бер сихырсы әбейе бар, ти. Сихырсы әбей батша ауырып китте, аҡ дөйә ите кәрәк тип эҙләй, ти. Әбей был малайҙың әсәһенә килеп һөйләшкәндәр. Әбей, минең улым бөгөн аҡ дөйә ҡуйҙы тип, өйгә индерә.

Әбей бутбылға төшөп дөйәнең ҡабырғаһын ҡырҡып бирә. Малай килеп инә, әсәм әҙ биргән тип бутбылға төшөп китә һәм бер ҡабырғаһын алып әбейгә һуҙа. Әбей, ҡулын һуҙғайны, малай әбейҙең ҡулын шаҡарып бутбылға тыға ти.

Батшаның аҡбуҙ аты бар ине, ти. Аҡбуҙ атты урлап алып килә лә, бер ҡабырғаһын сукракҡа буяй ҙа, сабып барып атаһының кәүҙәһен алып каса. Һалдаттар батшаға югереп инәләр, кәүҙәне алып ҡасты һыбай тип һөрән һалалар. Батша аты ниндәй ине, ти. Аҡ ағында торғаны аҡ ти, ҡара яғында торғаны ҡара, ти. Шунан батша икегеҙ ҙә йоҡлағанығыҙ тип, икеһенең дә башын ҡырҡтыра. Хәҙер батша аптырауҙа ҡала, уның бер ҡыҙы бар ине, ти. Ҡыҙ, мин ул бурҙы тотам, ти. Ҡыҙ атаһына: һин кеше саҡыр, ул иҫерер, шунан егет минең янға килеп ятыр, мин билдә һалырмын, ти. Батша шулай эшләй, егет ҡыҙ эргәһенә килеп ята, егет йоҡлап та китә, шунан ҡыҙ уң яҡ мыйығын ҡыра. Егет уянып китһә, ун яҡ мыйығы ҡырылған. Егет шундағы ятҡан халыҡтың мыйыҡтарының уң яғын һыра ла ҡуя. Ҡыҙ ҡайтып атаһына әйтә, батша комиссия алып килә.

Бөтә халыҡтың та мыйығы ҡырыулы, батша аптырап, был эш кемдең ҡулынан килгән, шуға ҡыҙымды бирәм, ти. Теге егет бөтә эштә минең ҡулдан килде тип, әйтә лә һала.

Батша шаулатып туй үткәреп, ҡыҙын бирә. Икенсе шәһәрҙең батшаһы, батша ҡурҡып ҡыҙын бурға биргән тип, хәбәр тарата. Хәҙер теге бур миңә суҡлар эшләтеп бир, мин ул батшаға барайым, ти.

Егет пар атты егеп, суҡмарҙы арбаға һалып алып шәһәрҙәге батшаның ҡапҡаһының ауыҙына барып, суҡмар менән ҡапҡаһын һуғып ебәрә. Батшаға барып инә, мин һинең йәнеңде алырға килдем, ҡыҙыраллмын, ти. Батша ҡурҡып, ҡалтыранып, миңә өс көн милләт бир, ҡумта эшләйем, васыяттарымды әйтәһем, ти. Бур өсөнсө көн мин фәлән ваҡытта килермен тип ҡайтып китә. Шәһәрҙең ситенә атын алып барып ҡуя ла, батшаның өй артынан үтеп бара. Ҡулына наструк, йышҡы тотоп.

Батша һөрәнләп алып ҡумтаны эшләтергә ҡуша. Бур ҡумтаны эшләп бөтә һала ла атына арбаһын егеп, суҡмарын һалып килә, ти. Бына йәнеңде ала килдем, ти. Батшаны тереләй ҡумта эсенә һалып, сәйләп арбаның артына бәйләп шәһәренә алып ҡайта. Уны бағанаға бәйләп ҡуя. Ингән кеше бер тибеп, сыҡҡан кеше бер төртөп сыға, ти. Батша, зинһар мине үлтермә инде мин дә ҡыҙымды бирәм, ти. Бур ике батшаның ике ҡыҙын алып, донъя көтөп тора, ти. Кисә барып бөгөн ҡайттым.