Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

<Йылан кейәү>

Был әкиәт Кугәрсен районы Ҡалай ауылында йәшәүсе Хоҙайбулатов Әюп Ҡоҙайназар улынан яҙып алынды. (108 йәш).

Әүәл бер кеше йәшәгән ти. Уның өс ҡыҙы була. Бер көндө был тал төбөнә барып ял иткән. Шунан: "Минең ял иткән еремдән кит”, - тип бер йылан килеп сыҡҡан, ти. Теге йылан матур егет булған ти.

"Ҡыҙыңды бирһәң китәм", - ти икән йылан. Ҡарт ҡайтҡан да илап ултыра ти. Өлкән ҡыҙы килеп ингән: "Атайы ниңә ылайһың? - тип һораған. "Ҡыҙым, ял итеп ятҡан еремә йылан килеп ятҡан. Ҡыҙыңды бирһәң китәм, бирмәһәң юҡ ти, - тигән ҡарт.

Ҡыҙ: "Бармайым!" - тигән дә сығып киткән ти.

Уртансы ҡыҙ килеп ингән. Ул да атаһынан һорашҡан, риза булмаған.

Иң кесе ҡыҙы килеп ингән. "Атай ниңә илап ултыраһың тип һораған. Атаһы хәлен һөйләп биргән. Шунан ҡыҙ риза булған ти. Ҡыҙ уға барған. Йылан ҡабығын һалған ти егет. Һылыу бер егеткә әйләнгән ти. Ҙур ҡыҙҙары аптырағандар. Был матур егет булған. Ниңә барманыҡ икән?" - тигәндәр. Кейәүе ҡайтып ти ҡыҙ менән. Уның йорт ҡаралтыһы һыу аҫтында булған ти. Өй тирәләй алмағастар үҫеп ултырған, ҡапҡалары алтындан булған ти.

Теге ике апаһы көнләшәләр ти. Бер көндө уларға ҡунаҡҡа баралар икеһе лә. Кесе ҡыҙ менән егет (исеме Алтынбай) былары һәйбәт итеп тороп хөрмәт итәләр. Йоҡлағыҙ тиһәләр ҙә йоҡламай ҡайтып китәләр. Көндөҙ ҡыҙҙар койканың ике яғына ике бысаҡ ҡуйғандар ти. Егет ятһа, ҡабырғаһын буҫып инеп китә бысаҡ.

Шунан Алтынбай әйтә. Апайыңдар мине күрә алмайҙар икән.

Мин китәм. Әгәр һағынһаң ҡояш батышына ҡарап ҡарарһың", - тип сығып киткән ти.

Ҡатыны бик һағынды ти. Бер көндө был эҙләп сығып китә ҡояш батышына ҡарап. Урман әсенә барып инһә, бәләкәй генә бер өй ултыра ти. Ул өйҙә Мәскәй әбей ята ти. Бер аяғы бер мөйөштө, икенсеһе икенсе мөйөштә, башы бер мөйөштә ята, ти.

Ҡыҙ ингән, иҫәнлек һорашҡан. "Ай, балам, иҫәнлегең булмаһа, ас билеңдән алып йотор инем," тип сәсе ялпылдап килеп торҙо ти. Ҡыҙ ҡурҡа. - "Әҙәм аяҡ баҫҡан ер түгел, һин бында ни эшләйһең," - тип һораған Мәскәй әбей. "Алтынбайҙың йәре мин, Ҡырма шәкәр атлым мин, шуны эҙләп барамын", - ти ҡыҙ. "Мин белмәйем унда барырға. Бейек-бейек тауҙар үтһәң минең атайым бар, шунан һорарһың тигән әбей. Ике өрөк тиргән, тау, урман аша үткәс, ярып ҡарарһың, ти Мәскәй әбей.

Ҡыҙ ҡара урман, тау үткәс өрөктө ярған. Ярһа, атына һоло булған, ашарға аҙыҡ булған ти. Мәскәй әбейҙең апайына барып ингән. "Ах, шул иҫәнлегең булды, булмағанда, ас билеңдән алып йотор инем", - ти уныһы ла.
- Әҙем баҫҡан ер түгел, ни эшләйһең? - тип һораған.

Ҡыҙ: "Алтынбайҙың йәре мин, Ҡырмашәкәр атлы мин, шуны эҙләп барамын," ти. "Ә-ә, һин балам, Алтынбайҙы эҙләйһеңме? Уның ике ҡатыны бар.
- Шунан Мәскәй әбей Алтынбайға нисек барырға икәнен өйрәтеп ебәргән. Бейек тау аша үткән. Ҙур йылға буйына килеп сыға. Алтынбайҙың ике ҡатыны ошонда кер йыуып торалар, ти. Ҡыҙҙың атының башынан тотоп алғандар ҙа былар "Һин кемде әҙләп йөрөйһөң? - тип һорағандар. "Мин Алтынбайҙың йәре, шуны эҙләйем" - тигән. "Һин уның ҡатынымы ни әле тип

һыуыҡ мунсаға бикләп ҡуйғандар. Алдында йөрөгән ялсы малайҙар була. "Бар теге ҡыҙҙы ҡарап кил, үлгәнме икән", - тип ебәргәндәр ти, теге ике ҡатын. "Үлмәгән", - тип килә малай. Икенсе көндө икенсе малайҙы ебәрә. "Үлһә ҡый аҫтына күмәйек", - ти икән, ҡатындар. Малай барып ҡараған. Килгәс :"Ошо хатты Алтынбайға бир", - тип ҡағыҙ бирә. Малай уны Алтынбайға илтеп биргән ти. Алтынбай килеп етә. Ҡыҙҙы сығарып ала.

Оло ҡатынына: "Һиңә ҡырҡ сана утын кәрәкме, ҡырҡ бейә кәрәкме?" - тип һораған ти. Береһенә ҡырҡ сана утын биргән, икенсеһенә ҡырҡ бейә биргән дә үлтергән дә ҡуйған ти. Шунан теге ҡыҙ менән һәйбәт итеп донъя көтә икән һаман да.