Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Күк ҡусҡар (Әкиәт)

Борон бер әбей менән ҡарт булған. Уларҙың өс улы булған. Ҡарт мал бүлеп ҡалдырған. Кесе улына моғоҙло ҡусҡар биргән. Ике оло улы кәләш алып көн иткәндәр, ти. Һунарсы булғандар инде. Бер еңгәһенең ҡыҙы булған ти. Кесеһенә ағалары, еңгәләре тамаҡ ашатмайҙар, ҡағалар, көндә һарыҡ көтә ебәрәләр ти. Ул ҡусҡарын менеп китә икән. Уның мөғөҙөнән емеш алып ашай ти был. Еңгәләре аптырайлар ти: "Беҙ ашатмайбыҙ, был нәмә ашай икән?" Оло еңгәһе ҡыҙын көтөү араһына эйәртеп ебәргән. Егет ашағанда бер емеш төшөп киткән дә ҡыҙыҡай уны алып ҡасҡан. Алып ҡайтып күрһәткән ти. Еңгәләре хәйлә төҙөй ти, ҡусҡарын һуйҙырайыҡ тип. Кесе еңгәһе өс юл сатлығына әбей кейемендә кейенеп барып ултырған ти, ә оло еңгәһе ауырыған булды ти. Балан ашай ҙа йәшертен генә ҡып-ҡыҙыл ҡоҫа ти, күмер ашай ҙа ҡап-ҡара ҡоҫа ти. Оло еңгәһе иренә шул ерҙә әмәнсе әбей ултыра, шуны килтер тип ялына ти.

Ире киткән."Ярай балам!" - тип теге әбей кейемендәге кесеһенең кесе еңгәһе килә ти. Тағы балан ашап ҡып-ҡыҙыл ҡоҫа ти, күмер ашап ҡап-ҡара ҡоҫа ти. Әбей быға күк ҡусҡарҙың тиреһе, ите дауа тигән ти. Ағаһына энеһенә эште аңлатып биргән, Ҡусҡарҙы һуяйыҡ тип. Кесе еңгәһе кейенеп, ҡунаҡтан ҡайтҡан кешеләй ҡайтҡан булған ти. Кесеһе Ҡусҡарын ҡосаҡлап илаған. Шу саҡта Ҡусҡар телгә килеп: "Атайым ҡалдырған мал, үҙем салам, үҙем һуям тип әйт!" -тигән.

Егеткә рөхсәт иткәндәр, һуйыр алдынан Ҡусҡар телгә килеп былаһ тигән ти. Юкә менән бәйлә ботомдо, мин тибеп өҙөп ҡасам, шунда миңә менә өлгөрһәң ҡотолорһоң", - тигән ти. Егет юкә менән Ҡусҡарҙың ботонан бәйләгән, тегеһе тибеп өҙөп ҡасҡан. Егет тә ҡасҡан, Егеттең ҡулында бер алтын курай, бер көмөш ҡурай булған ти. Шулай итеп егет үҙенең Ҡусҡар тәкәһе менән йәшәй биргән ти яланда. Ҡусҡар әйткән: "Һин ҡайын башына менеп йоҡла, бер-бер хәл булһа алтын ҡурайыңды уйна имен булһа көмөш ҡурайыңды тарт. Мин ашап киләйем",- тигән дә киткән. Егет ҡайын башына менгән. Бер ваҡыт ҡайын янына бер әбей килгән дә ярҙам йорай икән ағас башына мендерергә. Егет аҫҡа эйелгән ваҡытта көмөш ҡурайын төшөрөп ебәргән, әбей алып ҡасҡан. Әбей бер тау ярығына инеп киткән, егет уның артынан ҡыуа киткән, Егет тау ярығына ингәс, таш һарай ябылған да ҡуйған, бары турғай үтәрлек кенә асыҡлыҡ ҡалған. Егет көмөш ҡурайы булмағас, алтын ҡурайын тишеккә ҡуйып уйнап ебәргән. Күк Ҡусҡар килеп еткән. Егет хәлен һөйләп биргәс, Ҡусҡар былай тигән: "Мин бер-нисә төкөйөм, шунда йәбешеп сыҡһаң сығырһың", - тигән, Төкөгәс, сыҡҡан. "Минең мөғөҙөмә зарар булдымы, мине һуй", - тигән Ҡусҡар. Егет Ҡусҡарын ҡосаҡлап: "һинһеҙ ни эшләйем",- тип, илай икән.
- һуй ҙа итемде һыуыш итеп ултырт, шуға тиремде яп, эсәкләремде һайғау, кәртә шикелле итеп уратып һал, - тигән, - эсенә буғымды сәскелә. Шунан итемдең эсенә кереп, эс-бауырҙарымды ҡосаҡлап өс көн, өс төн йоҡла", - тигән Ҡусҡар. Егет Ҡусҡарҙың һүҙен үтәгән. Өс көн, өс төн йоҡлағандан һуң, уянып китһә, ҡуйынында һылыу ғына ҡыҙ ята ти. Үҙе яҡшы йорт әсендә икән, сығып ҡараһа тышҡа кәртәһе тулы мал ти. Шулай донъя көтөп киткән егет. Кисә барҙым бөгөн ҡайттым, бик яҡшы йәшәп яталар.