Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Кирәй Мәргән (Әкиәт)

Сафия Моталова Саҙиҡ ҡыҙы, 1988 йылғы, Йәнтеш ауылы.

Кирәй Мәргәндең атаһы ла, әсәһе лә үлгән. Кирәй Мәргән ҡарындашы менән урманға күсенеп киткән. Кирәй Мәргән көндә һунарға йөрөр булған, киткән саҡта ҡарындашына: Бесәйгә һуҡма, - тип китә икән. Бесәй ҡыҙҙың майын түккән дә ҡуйған. Ҡыҙ бесәйҙе туҡмаған да туҡмаған. Бесәй өй башындағы шәмде һүндергән. Ҡыҙ ҡараңғыла ултыра икән.

Мәскәй әбей өйҙә ут юҡлығын күргән дә итәгенә ҡуҙ һалып, көл һалып ебәргән. Тегенең итәге көйгән. Мәскәй ҡыҙ өйөнә килеп һорай икән:
- Кирәй Мәргән өйҙәме?
Булат ҡылысы ҡындамы?
Һәпе лә көсөк яндамы,
Кир тураты бәйҙәме?

Ҡыҙ яуап биргән:
- Кирәй Мәргән өйҙә юҡ,
Булат ҡылыс ҡында юҡ,
Һәпе лә көсөк янда юҡ,
Кир тураты бәйҙә юҡ.

Мәсекәй өйгә килеп ингән дә башын ҡарарға ҡушҡан. Ҡыҙ ҡарап ултырған да аның ботонан ҡанын һурып эскән дә киткән, ти. Мәсекәй, көндә килеп, ҡыҙҙың ҡанын һурған да һурған.

Ҡарындашы ябығып бөткән. Ағаһы һорағас, ҡарындашы ни булғанын һөйләп биргән. Бер көндө Кирәй Мәргән көнө буйы уҡ юнған, төшкө табан Мәсекәй килгән дә һораған:
- Кирәй Мәргән өйҙәме,
Булат ҡылыс ҡындамы?
Һәпе лә көсөк яндамы,
Кир тураты бәйҙәме?

Ҡыҙ яуап биргән:
- Кирәй Мәргән өйҙә юҡ,
Булат ҡылыс ҡында юҡ,
Һәпе лә көсөк янда юҡ,
Кир тураты бәйҙә юҡ.

Мәсекәй менән Кирәй Мәргән алыша башлаған. Кирәй Мәргән дә Мәсекәй ҙә үлгән. Ҡарындашы ағаһын һәйбәтләп кенә келәткә ятҡырып һалған да үҙе, аның кейемен кейеп, баҙарға киткән.

Ике күрше бисәһе ҡарындашын үлтермәксе булғандар балдаҡ белән. Мының, баҙарҙан ҡайтыуына икәүләшеп балдаҡ уйнап ултыралар икән.

- Нимә уйнайһығыҙ улай? - ти икән ҡыҙыҡай.

- Мына, балдаҡ уйнайбыҙ, - тиләр икән тегеләр. Шунан балдаҡ уйнаған булып, ҡыҙҙың тамағына балдаҡ тығып китәләр. Һәм ҡыҙ үлде тип уйлайҙар. Шул ваҡыт бер эт килеп сыға ла ҡыҙҙы үҙе менән алып китә.

Көндәр үткәс, Кирәй Мәргән дә терелә. Ул һаман да һунарға йөрөй, ти. Бер ауылдан үткәндә, бер инәй:
- Дыңғыр-дыңғыр һөйәйем
Кирәй Мәргән ейәнен, -
тип, бала һөйөп ултыра икән. Кирәй Мәргән быға ихтибар итмәгән.

Теге инәй тағы шулай ҡабатлаған.

- Туҡтап, ни эшләп был инәй минең исемде телгә ала икән, - тип аның янына китә. Аларға барғас, үҙенең ҡарындашын күрә. Теге эт ҡыҙҙы был ауыл эргәһенә ташлап киткән булған. Инәй, ҡыҙҙы табып алып, малайына кәләш иткән. Алар бергә-бергә тора башлағандар, ти.