Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

<Йәштәр араһында уйналған йырҙар>

Әбйәлил районы Билал ауылында яҙып алынды.

"Круг" йәки "Зилем" уйыны.

Уйнарға теләүсе егеттәр һәм ҡыҙҙар уртаға төшәләр һәм бер-береһенең ҡулына тотоношоп түңәрәк яһайҙар. Түңәрәк эсендә ике йәки 4,3 булһа ла кеше ҡала, улар ҙа бер-береһенең ҡулына тотоношоп күмәк булһалар икенсе түңәрәк яһайҙар, ә ике кеше булһа бер-береһенең ҡулына тотоношалар.

Тышҡы түңәрәк тә, эске түңәрәк тә әйләнеп йөрөйҙәр һәм шул ваҡытта тышҡы түңәрәктәгеләр еңел бейеү көйөнә таҡмаҡтар әйтәләр. (ниндәй таҡмаҡ булһа ла ярай, тик көйҙөң аҙағы бейей торған булырға тейеш). Көйҙөң икенсе яртыһында түңәрәк уртаһындағылар һәр береһенә тышҡы түңәрәктән пар алып әйләнәләр һәм көй бөткәс, эстәгеләр тышҡы түңәрәккә сығалар, ә тегеләре эстә ҡалалар һәм икенсе таҡмаҡта тағы ла шул уҡ ҡабатлана.

Кем ниндәй таҡмаҡты белһә, шул таҡмаҡты әйтә.

Аттарыңды эсерергә
Беләһеңме көндәрҙе.
Уйлайһыңмы, һағынаһыңмы,
Бергә булған көндәрҙе.

Ҡулымдағы балдағыңдың
Исемдәре Сәхиә.
Сәхрәләрҙән алып ҡайттым
һиңә оҡшаған сейә.

Ҡулымдағы балдағымдың
Исемдәре Мөнирә.
Маңғай сәстәрең беҙөрә
Шуға эсем өҙөлә.

Уҡа яулыҡ, йоҡа яулыҡ,
Уҡаға күрә йоҡа.
Янһын дошман йөрәге
Ҡыҙғанмаһындар бушҡа.

Машина ҡысҡыраһың,
Үҙәгемде өҙәһең.
Һин китәһең, мин ҡаламын,
Нисек итеп түҙәрһең.

Ай юғары, ай юғары,
Айға менәһем килә..
Айға менеп, түбән ҡарап,
Һине күрәһем килә.

Алы һиңә, гөлө миңә,
Яфырағын бүләрбеҙ.
Икебеҙ ике ерҙәрҙә
һарғайышып үләрбеҙ.

Ал бирәм алаһыңмы,
Гөл бирәм алаһыңмы.
Алып китәм бараһыңмы,
Айырылып ҡалаһыңмы?

Ал бирһәң дә алмайым,
Гөл бирһәң дә алмайым.
Алып китһәң дә бармайым,
Айырылып та ҡалмайым.

Үҙенә пар алып өлгөрмәй, икенсе уйынсы икенсе таҡмаҡҡа тороп ҡалһа:

Ҡулымдағы балдағымдың
Исеме Шәрәфетдин.
Бер үҙеңә ике таҡмаҡ
Әйттереп әрәм иттең -
кеүек төрлө таҡмаҡтар әйтәләр.

Уйнаусыларҙың күбеһе таҡмаҡ әйтмәй, һәр ваҡыт берәүҙәрҙең генә уйнап йөрөһәләр:

Арыштан да, бойҙайҙан да
Ярма ярмағыҙ әле.
Бер кешенең таҡмағынан
Файҙаланмағыҙ әле, -
кеүек таҡмаҡтар менән таҡмаҡ әйтергә саҡыралар. Ә инде тегеләре яуап итеп киреһен таҡмаҡлайҙар:

Арыштан да, бойҙайҙан да
Ярма ярмайбыҙ әле.
Бер кешенең таҡмағынан
Файҙаланған юҡ әле.
һ.б.

Тағы:

Ағиҙелдең аръяғынан
Йөҙөп килдегеҙме әллә,
Ауыҙығыҙҙы энә менән
Тегеп килдегеҙме әллә?

һәм ҡаршы:

Ағиҙелдең аръяғынан
Йөҙөп килмәнек әле.
Ауыҙыбыҙҙы энә менән
Тегеп килмәнек әле
һ.б.

Әгәр ҙә инде уйнамай ҡарап ултырыусылар булһа, түбәндәге таҡмаҡтар менән төрттөрәләр:

Итек кейгәнен белгертеп
Стенаға тибәләр.
Йәр һөйгәндәрен белдереп,
Уйнамай ултыралар.

Йәки:

Аяҡ кейемдәрен йәлләп,
Уйнамай ултыралар.

Уйындың аҙағына ҡарата хас таҡмаҡтар бар:

Алай итә башлайыҡ,
Былай итә башлайыҡ.
Был уйынды тамам итеп,
Икенсе уйын башлайыҡ.