Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Ысыҡтарттырғыс Серегәнбай һәм Ҡунаҡбай

     Борон-борон заманда йәшәгән Серегәнбай. Ул барған кешегә бер тамсы һыу ҙа эсермәгән. Бер ваҡыт егеттәр һөйләшеп ултырғандар, һәм береһе: кем ул байҙан бер тамсы һыу эскәне бар икән, тип һөйләшкәндәр. Уларҙың араһында Ҡунай тигән йыуаш ҡына егет булған һәм ул әйткән: "Мин унда барһам, айҙар буйы ҡунаҡ булырмын" тигән Ҡунай. Иртәгеһен үҙенең аты менән киткән, ти. Барып еткәс, ул байҙың тәҙрәһенән ҡараған. Байҙың бисәһе Ҡанышбикә булған. Ул баҫып торған ҡамырын аҫтына һалып ултырған, һәм уның ҡыҙы ашап ултырған башты, бүкән итеп ултырған. Серегәнбай Ҡунайға: "Күргәнеңде һөйләп ултыр" тигән, һәм Ҡунай һөйләй башлаған. "Мин юлда килә инем, бер нәмә килә бит. Ҡанышбикәнең аҫтындағы ҡамырҙай, шунан ҡыҙың ултырған баштай таш менән һуҡҡайным, шунан ул ятып ҡалды, ти. Кисен ашҡа ит һалғандар, ти һәм һалып бөткәс, йоҡларға ятҡандар, ти. Ҡунай ҙа йоҡларға ятҡан. Ул ит бешкәнен белеп торған, ти һәм итте ашап, ит урынына үҙ итегенең туҙ үксәһен һәм ҡунысын һалып, көлмәҫкә ауыҙына ит тултырып, тик ятҡан, ти. Шунан һуң бай; "Әйҙә, ҡатын итте ашайыҡ", тип торғандар, ти һәм итте алып ашай башлағандар, ти. "Ҡатын, итең бик ҡаты", тигән һәм туҙ үксәне белеп ҡалған.

     Ҡунай сығып үҙенең атының ҡашҡаһына тиҙәк һөртә. Бай иртәнсәк тороп Ҡунайҙың атын сәнсә һәм Ҡунайға "атың бағанаға ҡолаған", ти. Ҡунай әйтә: "Һинең атың буҡ ҡашҡа булһа, минең атым аҡ ҡашҡа булыр", ти. Шулай итеп байҙың атын бөтөп ҡуялар, ти.

     Бер көн үҙенең йылҡы көтөүенә көтөргә китә. Ул үҙенең көтөүен һыбай йөрөп еңе менән ҡыуған, ти, һәм ҡатынына "миңә икмәк бешер", ти. Ҡатыны уға майға йыуаса бешереп ҡуя, ти. Бай көтөүгә киткәндә ул үҙенең икмәген эсенә Һалған, ти. Һәм Ҡунай ҡайтырға булған, ти. Ҡунай әйткән: "Мин һеҙҙә айҙар буйы ҡунаҡ булдым" тигән, "Һәм мин һинең менән ҡосаҡлашып һаубуллашам", тип байға барған, ти. Һәм байҙы ҡосаҡлап алған, ти. Байҙың эсендә эҫе икмәк булғас, уның эсен яндырған. Бай эсе янғас, "эт ашағыры", тип икмәкте ташлап ебәргән, ти. Ҡунай эргәһендә тороп, "юлға сығыр кеше мин ашайым әле, эт ашамаһын әле", тип икмәкте алған, Бай көтөргә киткән. Ҡунай ҡайтырға булған һәм сығып киткән. Ҡабат кире килеп инеп Ҡанышбикәнән һораған өҙәңгегә баҫҡансы итегемдең, үксәһе айырылды, тип беҙ һораған, ти. Ҡанышбикә әйткән; "Һин юлаусыға беҙ биреп ни тигән", ти. Ҡунай сығып байға һөрәнләгән. Ҡатының беҙҙе бирмәй, тип һөрәнләгән, ти. Өйгә ингән дә Ҡанышбикәнән беҙҙе һорамай, ҡыҙ һораған. Ҡунай тышҡа сығып, байға беҙҙе бирмәй тип һөрәнләгән. Бай бирһен-бирһен, юлға сығыр кешене туҡтатма, мин барһам муйыныңды өҙөрмөн, тигән, ти. Ҡанышбикә аптырап, ҡыҙын биргән, ти. Ҡунай менән байҙың ҡыҙы ошо көндә лә, дыу теттереп, донъя көтәләр, ти.