Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Хайуандар һәм йыртҡыстар

Рыҫҡужа ауылы колхозниге Иҡсанов Әкрәм Хәсән улынан яҙып алынды. Уға 36 йәш.

     Борон-борон заманда айыу, төлкө, бүре, һыуһар, ҡарһаҡ, ҡуян, сысҡан бергә йәшәгән, ти. Улар аслыҡтан һунарға сығып киткәндәр, ти. Аҙыҡ бер ҙә табылмаған, ти. Шунан һуң төлкө бер түмәргә ултырған да, былай тип һамаҡлай башлаған, ти:
          Төлкө беҙҙең түрәбеҙ,
          Айыу беҙҙең апабыҙ,
          Ҡарһаҡ беҙҙең ҡартыбыҙ,
          Бүре беҙҙең бүләбеҙ,
          һыуһар беҙҙең ҡыҙыбыҙ,
          Ҡуян беҙҙең ҡустыбыҙ,
          Сысҡан беҙҙең ниебеҙ?
          Өҙәйек тә йолҡайыҡ, -
тип һамаҡлаған, ти. Шунан сысканды ашағандар, ти. Бара торғас, бер ни ҙә табылмаған, ти.Төлкө тағы һамаҡлай башлаған:
          Төлкө беҙҙең түрәбеҙ,
          Айыу беҙҙең апабыҙ,
          Бүре беҙҙең бүләбеҙ,
          Һыуһар беҙҙең ҡыусыбыҙ,
          Ҡарһаҡ беҙҙең ҡартыбыҙ,
          Ҡуян беҙҙең ниебеҙ?
          Өҙәйек тә йолҡайыҡ!
     Шунан һуң ҡуянды ашағандар, ти. Былар ашап бөткәс, китеп барғандар, ти. Былар бик асыҡҡас төлкө тағы һамаҡлай башлаған, ти. Шулай итеп, һамаҡлап бөткәс, улар һыуһарҙы ашағандар, ти. Тағы быларға бер йәнлек тә осрамаған, ти. Төлкө тағы йырлаған, ти. Тағын шулай ун һамаҡлап бөткәс, улар ҡарһаҡты ашағандар, ти. Ашап бөткәс, китеп барғандар, ти, былар. Бер ни ҙә табалмағас, төлкө тағын йырлаған, ти. Йырлап бөткәс, улар бүрене ашарға уйлағандар, ти. Айыу бүрене көскә алып барып баҫҡан, ти. Улар икәүләп төлкө менән ашап бөткәндәр. Төлкө бүренең аяҡтарын алып ҡалған, ти. Һәм уны таш аҫтына йәшереп ҡуйған, ти. Ул, таң атҡас, әлеге бүренең аяғын төлкө ашап ятҡанда айыу килә, ти. "Ни нәмә ашап ятаһың?" тип һораған, ти айыу унан. Төлкө быға былай тигән, ти: "Эсәк-ҡарынымды ашап ятам", тигән. Айыу уға: "Эсәк-ҡарыныңды нисек алдың?" тип һораған, ти. Төлкө уға: "Ошо ҙур ҡарағайҙан аунап төшкәйнем, эсәк-ҡарыным атылып килеп сыҡты", тигән. Айыу шунан, туҡта әле, мин дә асыҡтым, эсәк-ҡарынымды ашап алайым, тигән. Ул ҡарағайға менгән һәм аунап төшкән, ти. Ул лап итеп килеп төшкән һәм үлгән, ти. Төлкө уның итен әле һаман да ашап бөтмәгән, ти. Төлкө айыуҙың итен һаман булһа ла, ашап бөтә алмай икән. Кисә барғайным.