Фольклорный архив Башкирского государственного университета

ISBN 978-5-87604-352-8

К оглавлению издания.

Хәйләкәр кеше

Ырымбур өлкәһе, Ҡыуандыҡ районы Буранғол ауылында йәшәүсе Илбаков Әхмәдулланан (33 йәштә, башҡорт) Риф Тойғонов яҙып алды.

 Йәшәгән ти, бер кеше. Ул төлкөнән дә хәйләкәр булған. Шуға уға ауыл халҡы "хәйләкәр" тигән ҡушамат таҡҡан. Уның ике ҡатыны һәм ике һыйыры булған. Башҡа байлығы булмаһа ла, хәйләкәрлеге арҡаһында, ас йәшәмәгән, ти. Бер ваҡыт ҡатындары утын юҡлығын белдергәс, ул утын әҙерләргә киткән. Һыуһағанда эсер өсөн ҡатыҡ һәм Ҡылдан үрелгән оҙон арҡан алған, ә балтаһын хәйләкәрлеге арҡаһында алмаған, ти. Йәнәһе, онотоп ҡалған, имеш. Шулай итеп ул урман буйлап килһә, деү балаларының уйнап йөрөүҙәрен күреп ҡала. Тиҙ генә ҡатыҡ һалынған һауытын бер ергә, ә арҡанын икенсе ергә күмеп ҡуя ла, тегеләр янына килеп етә. Бакһаң, деү балалары таш ырғытышып уйнайҙар икән. Хәйләкәр эре генә:
 - Эй, ҡустылар, был уйынмы ни? - тип өндәшә. Деү балалары аптырай төшәләр.
 - Нишләп уйын булмаһын, самый ҡыҙыҡлы уйын, - тип яуап ҡайтаралар. Хәйләкәр тағы:
 - Ҡустылар, әйҙә, һеҙгә яңы уйын өйрәтәм. Был таш ырғытыу уйынмы ни ул? Деү балалары риза булалар.
 Бер ваҡыт хәйләкәр югереп килеп күмелгән ҡатыҡ һауытын тибеп ебәрә. Ап-ак ҡатыҡтар әллә ҡайҙа сәсрәп киттеләр, ти.

 - Күрәһегеҙме, ҡустылар, ерҙең мейеһен әйләндерә тиштем, - тип әйтә ти Хәйләкәр. Тегеләр был бик көслө кеше икән тип уйлайҙар, ти.

 Деү балалары тәмләп ҡарап:

 - Ерҙең мейеһе бик әсе була икән, - тип өндәшәләр, ти. Шунан улар ҙа тибеп ҡарайҙар икән, ләкин ерҙең "мейеһе" һис сыҡмай, ти.

 Шунан Хәйләкәр тағы югереп килеп күмелгән арҡанын сығара тибә, ти.
 - Бына, ҡустылар, ерҙең эсәген сығарҙым, - тип әйтә, ти.

 Тегеләр хайран ҡалалар икән. Тотоп ҡарап, ер эсәге сәнсә икән тип уйлайҙар, сөнки ҡыл арҡан икәне билдәле бит инде. Деү балалары типһәләр ҙә ерҙең "мейеһе" лә, "эсәге" лә сыҡмай икән шул. Улар был кеше бик көслө икән тип уйлайҙар. Уны атайҙарына күрһәтмәксе булып, ҡунаҡҡа саҡыралар. Ул хәйлә менән тере сығасағына ышанып, тегеләр менән китә, ти. Деү хәйләкәрҙе яҡшы һыйлай. Балалары деүгә барыһын түкмәй-сәсмәй һөйләп бирәләр. Деү уны үлтермәксе була. Кис булғас йоҡларға яталар, ти. Хәйләкәр карауаты өҫтөндә ҙур таш торғанын күреп, мейес артына инеп ята. Ете төн уртаһында бер ваҡыт теге таш карауаттың өҫтөнә килеп төшә. Бакһаң, деү Хәйләкәрҙе шулай үлтермәксе булған. Хәйләкәр саҡ теге ташты иҙәнгә төшөрөп, кире урынына ята. Иртәнсәк деү килеп ҡараһа, таш аяҡ осонда, ә кеше - тере. Хәйләкәр тегегә былай тигән була:

 - Төндә башыма бер орсоҡ килеп төштө, шикелле.

 Деү бынан ҡотолмаҡсы була.

 - Ярай, беҙҙән кит һин. һиңә бер бот алтын бирәм, тик беҙгә һин теймә, - ти икән, ти.

 Хәйләкәрҙең бер бот алтынға көсө етмәүе күренеп тора.

 Ул эре генә:

 - Мин күтәреп йөрөмәҫмен. Бына ҡустылар алып барһын, беҙҙә ҡунаҡ булырҙар. Ә мин иртәрәк ҡайтып һый-хөрмәт әҙерләргә ҡушайым, - ти.

 Деү риза була. Хәйләкәр ҡайтып китә. Өйгә килеп ингәс ҡатындарына:

 - Хәҙер бер бот алтын килә. Һеҙгә мин тамаҡ алып килергә ҡушһам, нәмә бешерергә һорағыҙ, - тип өйрәтә.

 Деү балалары бер бот алтынды килтереп еткерәләр.
 Күп булыуҙан хатта иҙән мәүшәйеп киткән, ти. Хәйләкәр тамаҡ һорай, ә ҡатындары нәмә бешерергә Һорайҙар.
 Хәйләкәр эре генә:
 - Бынау егеттәрҙең береһен бешер, - тип яуап ҡайтара. Деү балалары ҡурҡып, йән-фарман сығып ҡасҡандар, ти.