Ингушский перевод С. И. Чахкиева
Источник: : Игора б1унах дола илли (Слово о полку Игоревом). Пер. С. И. Чахкиева // «Сердало», №139, №140 соотв. 09.12.2004, 11.12.2004.
- 1. Бакъахьа хургдацар-хьогӀ, вежарий, Игорь, Святослава Игорь, тӀем тӀа вахарах йола гӀайгӀане повесть ширача дешашца ювца вай делча?
- 2. ДӀайолайоллийтаргья вай из, Бояна санна а ца дувцаш, вай ханарча турпала иллешца.
- 3. Зирако Бояна-м, нагахь санна цхьаннена хетадаь илли ала велча, лела йоахаргьяр ший уйлаш гаьний ткъовронашка гӀолла, е йодийтаргьяр лаьтта гӀолла, сира борз санна, е соагӀара лаьча хинна лелийтаргьяр морхашта кӀала гӀолла.
- 4. Йоахар цо, дагадоагӀа сона хьалхарча ханашка хинна къовсамаш. Итт лаьча тӀахецар цо цу хана гӀургӀажий ординга: лаьча тӀакхийнача гӀургӀажо хьалхагӀа илли а доаккхар къаьнача Ярослава, майрача Мстислава, касожски бӀунашта хьалхашка, урс а теха, Редеда вийнача, иштта хоза волча Святослава Романа хетадаь.
- 5. Бояна-м, вежарий, итт лаьча тӀахецацар гӀургӀажий ординга, — ший тӀехговза дола кулгий пӀелгаш ӀотӀадохкар цо дийнача мерзаштӀа, уж шоаш дека долалора, аьлашта сий кхайкадеш.
- 6. ДӀайолаергья вай, вежарий, ер повесть къаьнарча Владимигара даьнна, ший низаца хьаькъал диза, деналца дог чӀоагӀдаь волча таханарча Игорага кхаччалца;
- 7. шийха бӀубенна, тӀом бе кийча волаш, дигар цо ший майра бӀунаш Половецки лаьтта, Эрсий лаьтта духьа.
- 8. Хьалхьаьжар тӀаккха Игорь сийрдача малхагахь, БӀаргабайра ший бӀухой, боадоно хьулабаь.
- 9. Аьлар тӀаккха аьло Игора ший хьамсарча новкъосташка:
- 10. «О са вежарий, са хьамсарара новкъостий! ГӀойле я вайна делча, есарал долхачул;
- 11. тӀаховша, вежарий, шоай коачача дынаш тӀа, хьожаргда вай цу сийнача Донага мукъагӀа».
- 12. Данзар аьло хьаькъало яхар, сийлахь-доккхача Дона тӀара хий мала дог оттарца, теркал ца еш йитар шийна хинна белгало.
- 13. «Безам ба са, — аьлар, — Половецки арен доазув хаддача сай гемакх кагбе; безам ба, русичи, шуца цига е сай корта Ӏобилла, е тажаца хий мала́ Дона тӀара».
- 14. О Боян, ширача заман новцӀолг! Илли Ӏа оаларе, новцӀолг, цу хьалхарча хана тӀемаш тӀа ахар хестадеш, хьайна дагаувттача гаьна тӀа гӀолла масса лелаш, хьаькъалца морхашка кхаччалца урагӀа ухаш, укх замалахь шинна а оагӀорахьара даьккха сий, цаӀ даь вӀашагӀа тохаш, Трояна ларрагӀа аренех чакхъювлаш, лоамашкахьа кхесташ.
- 15. Игорах лаьца илли ала доагӀар Бояна, Велеса тӀехьено, укх дешашца:
- 16. «Дарц дац шерача аренашка гӀолла лаьчаш тӀадоаладаьр — хьаргӀий ордингаш я сийлахь-доккхача Донагахьа масса дӀаухараш».
- 17. Е хьо волавалавезар, Велеса тӀехьенах вола ашархо Боян, хьай илли ала:
- 18. Говраш Ӏех Сула яхача хин дехьа — сий кхайкаду Киеве; турбаш лекх Новгороде — бӀухой латт Путивле».
Игорь ва хьежаш ший хьамсарча вешийга Всеволодага. - 19. Аьлар цунга тӀаккха хьагӀ мо низ болаш волча майрача Всеволода:
- 20. «Цхьа воша, цхьа сийрда дуне — из хьо ва, Игорь! Шаккхе а Святослава къонгаш да вай!
- 21. Нувраш тахка, са воша, хьай эраш санна массача говраш тӀа,
- 22. Саяраш хӀаьта Курске я, хьалхагӀе а нувраш техка, кийчча латташ.
- 23. Са курянеш хӀаьта ба башха дика бӀухой, турбай оазашца чӀоагӀбенна, тажашта кӀала хьалкхебаь, гемакха бовхьа тӀара кхача биаь,
- 24. наькъаш царна довз, аьлеш мичад хов, цар Ӏадарч эза латт, Ӏадарчий бетташ дийла да, товраш ирдаь да;
- 25. шоаш уж, сира берзлой санна, лел ара гӀолла, говраш хехкаш, шоашта сий, хӀаьта шоай аьла сийле яккхар духьа».
- 26. ТӀаккха аьла Игорь, дошоча лийта чу ког а баьккха, волавеллар шаьрача ара гӀолла.
- 27. Малхо боадонца никъ къайлабоахар;
- 28. бийсано, ди къувкъадеш, оалхазараш сомадаьхадар; Ӏехадаьлар оакхарий,
- 29. гаьна бовхьа тӀа кхайк див а, ладувгӀар дех цо ца довзача лаьттага, Эдалга, Поморьега а, Посульега а, Сурожуга а, Корсунга а, иштта хьога а, Тмуторокански бӀалгӀа!
- 30. ТӀаккха байдар половцаш доацача наькъашка гӀолла сийлахь-доккхача Донагахьа: вордаш я цӀувзаш бийсан юкъе, човхаяь гӀургӀажаш санна. ХӀаьта Игора буг ший бӀухой Донагахьа!
- 31. Оалхазараш, цунна бала кхайкабеш, кхесташ да нажаш тӀа гӀолла; берзлой я ӀувгӀаш, ди къувкъаш санна, аьлешка гӀолла: аьрзеша, цӀогӀарч детташ, оакхарий тӀахьех тӀехкаш яа; баьде-цӀе бос болча турсашта Ӏехаш да цогалаш.
- 32. О Эрсий лаьтта! Хьом-м хӀанз аргӀа дехьа да!
- 33. Дукха гов бийса, дӀа ца йоалаш.
- 34. Сердал ессар анаюхе, боадано хьулаяьй аренаш.
- 35. Тхьайсад новцӀолгий иллеш, хьайнай хьаргӀий гӀараш.
- 36. Русичиша дӀакъайлар баьде-цӀе бос болча турсашца йоккхий шаьра аренаш, шоашта сий, хӀаьта аьла сийле яккхар духьа.
- 37. Паьраска дийнахьа сецца Ӏоэтар цар половецки сийдоаца бӀунаш, тӀаккха, тӀаьскаш санна ара гӀолла дӀа а баьржа, бодабир цар половецки хоза мехкарий, хӀаьта царца дихьар дошо, башха дика дукха мах бола кӀадаш а.
- 38. ТӀатесса кхоллараш, плащаш а, кетараш а. Догамаш даь йола тайп-тайпара половецки хӀамаш Ӏо а ехкаш, тӀаьш дехка болабеллар уж ушалаш тӀа гӀолла, иштта кхы а дуккха хотташ болча моттигашка гӀолла а.
- 39. Баьде-цӀе бос бола даздар, кӀай байракх, баьде-цӀе бос бола бунчакх, дото геми — Святослава майрача воӀа!
- 40. Арен тӀа набара тар кхийтта латт Олега майра тӀехье! Гаьна кхаьчай!
- 41. Халахетийта кхеяьяцар из лаьча а, маккхала а, хьона а, Ӏаьржа хьаргӀа, сийдоаца йовсар половец!
- 42. Гзак вода, сира борз санна, масса, хӀаьта Кончако дӀахьокх цунга сийлахь-доккхача Дона тӀа бода никъ.
- 43. ШоллагӀча дийнахьа сецца цӀий мо цӀийеннача анаюхера сердала белгало ера;
- 44. форда тӀара йоагӀа Ӏаьржа морхаш, къайлабаккха гӀерт биъ малх, хӀаьта царна юкъе сийна тӀоаш да сегаш.
- 45. Ди къовкъаргда геттар чӀоагӀа, тӀаьскаш санна делха долалургда догӀа сийлахь-доккхача Донагахьара!
- 46. Уккхаз вӀаши каглургда гемакхаш, уккхаз аьрхӀалургда товраш, половецки тажаш тӀа деттаденна, Каяла яхача хи тӀа, сийлахь-доккхача Дона юххе!
- 47. О Эрсий лаьтта! Хьо-м хӀанз аргӀа дехьа да!
- 48. Гой, михаш да, Стрибога тӀехье, форда тӀара, тӀаьскаш санна, Игора майрача бӀунашта духьала хьекхаш.
- 49. Лаьтта эг, хиш Ӏаьржа доагӀа, демо къайлаяьхай аренаш,
- 50. байракхаша йоах: половцаш боагӀа Донагахьара а, фордагахьара а,
- 51. массайолча оагӀонашкахьара гобаьб цар эрсий бӀунашта.
- 52. ШайтӀай цӀозо дӀакъайлай, шоай цӀогӀарч детташ, аренаш, хӀаьта майрача русичиша — шоай баьде-цӀе бос болча турсашца.
- 53. Бирса хьагӀ Всеволод! Хьо латт тӀема юккъе, тӀаьскаш детташ тӀемхошта, товрошца зов делла, уж тажашта ӀотӀадетташ!
- 54. Ӏа ды дӀахаьхкка-хаьхкачахьа, хьай дошо таж къегийташ, половецки сийдоацача йовсарий кортош да дадаш.
- 55. ЦӀийдаь тийсача товрашца хедадаьд Ӏа аварски тажаш, бирса хьагӀ Всеволод!
- 56. МалагӀча човнах кхералургва, вежарий, сий а, боахам-хьал а, Чернигов гӀала тӀара даьй дошо Ӏарш а, шийна езаш, хьамсара йолча Глеба йиӀий оамалаш а гӀулакхаш а дицденнар?
- 57. Лаьттад Трояна бӀаьшераш, дӀадахад ЯрославгӀар шераш, тӀемаш тӀа ихав Олег, Святослава Олег.
- 58. Из Олег ва из-м ший товраца цатоамаш доахаш лийннар а, тӀаьскаш лаьтта дӀадийннар а.
- 59. Тмуторокань яхача гӀалий тӀа дошоча лийта чу цо ког баьккхача,
- 60. цун зов дӀахозар хьалхагӀа ваьхача сийлахь-воккхача Ярослава,
- 61. хӀаьта Всеволода воӀо, Владимира, ший лергаш дӀакъувлар Ӏурра-Ӏура Чернигове.
- 62. ХӀаьта Вячеслава Бориса валар нийсделар, из сов куравалар бахьан долаш, баьццара кхоллар кӀала тессар майрача, къонача аьла Канина яхача хин берда тӀа, цо Олега халахетар дар бахьан долаш.
- 63. Святополко амар дир, ший да цу Каялера венгерски йоргӀача говрашца Киеве, Супа Софи яхача элгаце хьавоалаве, аьнна.
- 64. Цу хана, Горислава Олег волча хана, дӀа а дувра, хьатӀа а дувлар къовсамаш, хӀалак хулаш доагӀар Даждьбожа тӀехьен вахар; аьлашта юкъе дувлача къовсамаша лоацйора адамий ханаш.
- 65. Цу замалахьа Эрсий лаьтта наггахьа мара хьахазацар ахархой оаз, цхьабакъда, хьаргӀаш-м хулар кастта-каста цӀогӀарч детташ, декъий декъаш вӀаши шоайла, хӀаьта чхьовкаша шоай гӀараш йора, фос яккха яха кийчлуш.
- 66. Иштта хиннад хьалхарча хана тӀемаш тӀа ахар а, тӀемаш дар а, цхьабакъда, ер санна тӀом-м бувцаш а хезабац! Ӏуйран сецца дӀадоладенна сарралца, сарахьа дӀадоладенна сахиллалца дӀа-са ухаш цӀийдаь тӀаьскаш, товраш, тажаш тӀа детталуш, зовне декаш, «къарссе» эггӀаш болата гемакхаш
- 67. цу йовзаш йоацача арен тӀа, Половецки лаьтта юккъе. Говраша баргаш тӀадеттача Ӏаьржача лаьтта дӀайийра тӀехкаш, цӀий ӀотӀаухийташ: бала хинна хьатӀаяьлар уж Эрсий лаьтта.
- 68. Фу гӀар-тата да, фу зов да
- 69. са а хиллалехьа сона гаьннара хьахозаш дар? Ший бӀунаш юхадерзаду Игора, хӀана аьлча, къахет цунна ший хьамсарча вошах Всеволодах.
- 70. Ди даьккхар латаш, цхьаькха ди а даьккхар латаш; кхоалагӀча дийнахьа делкъаха тӀаотташ лийгар Игора байракхаш.
- 71. Уккхаз хьийдда сиха доагӀача Каяла берда тӀа къаьстар ши воша;
- 72. уккхаз тоъанзар цӀийца ийна чхьагӀар;
- 73. уккхаз той хадийтар майрача русичиша: моладир захалашта, шоаш хӀаьта бийшар Эрсий лаьтта духьа.
- 74. Буц Ӏочуоллаеннай къахеташ, га а латт, чусоттаенна, бале йийрза.
- 75. Сакъердам боацаш ха ма йий, вежарий, хӀанз вайна эттар, Эскар къайла ма даьккхадий цу яьссача арено.
- 76. МоастагӀал-вас эттар Дажьбожа тӀехьен эскарашта юкъе, Трояна лаьтта ессар из, йоӀ йоссаш санна, ткъамаш детта яьлар, гӀургӀаж санна, Дона юххе сийнача форда тӀа; хий дӀа-са тувсаш, лелхайир шортта беркат долаш хинна ханаш.
- 77. Сецар аьлаша сийдоацача йовсарашта духьала лоаттабаь къовсам, хӀана аьлча, аьлар вошо вешийга: «Ер са да, вож а са да». Болабеллар аьлаш тӀаккха, хӀамма а доацачох, «геттара дездеш» дувца, шоашта юкъе латта цатоамаш кхы а чӀоагӀдеш, кӀоаргадеш.
- 78. ХӀаьта сийдоацача йовсараша коталонаш йоахар, масса йолча оагӀонашкахьара тӀа а ухаш Эрсий лаьтта.
- 79. О, гаьна кхаьчад лаьча, оалхазарашта етташ, — форда тӀа!
- 80. Юха денбулургбац Игора майра бӀу!
- 81. Карна кхаьчар цунга, Желя а яьржар Эрсий лаьтта гӀолла
- 82. цӀи ийца, чу цӀи йоагача муӀаца. Белха баьлар эрсий истий, тӀехьа а оалаш:
- 83. «Вай хьамсара хиннараш кхы вайна хьахулача бац, дийцадар аьнна, уйланца тӀакхоачача бац, бӀаргашта бӀаргагуча бац, хӀаьта дошохи дотохи вай вӀалла а кулг тохалга а яц!»
- 84. Узамаш де йолаеллар, вежарий, Киев, бала кхаьча, Чернигов а, цатоамаш хинна.
- 85. Сагото дӀаяьржай Эрсий лаьтта гӀолла; йоккха гӀайгӀа ессай Эрсий лаьтта.
- 86. ХӀаьта аьлаша шоайла вӀаши къувсар,
- 87. хӀаьта сийдоацача йовсараша, Эрсий лаьтта гӀолла кхесташ, коталонаш а йоахаш, хӀара цӀен тӀара бӀарашдуарга цхьацца цӀока йоаккхар йоала.
- 88. ХӀана аьлча, Святослава цу майрача шин воӀо Игореи Всеволодеи тийшаболх беллар шоашта юкъе, шоайла вӀаши къувсаш, хӀаьта уж тебир цар дас — бирсача, сийлахь-воккхача киевски Святослава ший кхерамца: кхаьчар из
- 89. ший низ болча бӀунашцеи болата товрашцеи, ваьлар Половецки лаьтта, ӀотоӀадир довкъаши аьлеши, дӀаӀаьржадир хиши Ӏамарчи, докъадир тоатолаши ушалаши. ХӀаьта форда юхера вена сийдоаца йовсар Кобяк аракхессар, мух хьайча санна масса, половецки доккхача аьшка бӀунашта юкъера: тӀаккха вежар Кобяк Киев-гӀалий тӀа Святослава цӀеношка.
- 90. Укхаза немцаша а, венецианцаша а, укхаза грекаша а, чехаша а иллеш доах, Святослава сий кхайкадеш, тӀехбеттамаш ду аьла Игора, цо половецки хи чу — Каяла бухе — рузкъа-боахам чутассара, дошо Ӏочу мохкадара.
- 91. Уккхаза аьла Игорь дошо нувра тӀара лаьва нувра тӀа хайра.
- 92. Сагото ессар гӀалий чухьенашка, бижар сакъердам.
- 93. ХӀаьта Святослава цхьа тамашне гӀа бӀаргадайра Киеве, лоамашка.
- 94. «Ер бийса, — йоах, — сарахьа дӀадоладенна, Ӏаьржа кхоллар тӀахьерчадеш яьккхар аз, турса дахчах баьча маьнге тӀа уллаш;
- 95. сийна чхьагӀар хьакхувдадора сога, балийца ийна;
- 96. са накха тӀа ӀотӀамехкадора кхыча мехкашкара баьхкача цу сийдоацача наьха тӀаьскаш чулеладеча даьссача бетташкара боккха бурилг бола жовхьараш,
- 97. со хьеста а хьесташ. ГӀайба боацаш да хӀанз дошо даьккха бухь бола са гӀала чура илгаш.
- 98. Сарахьа дӀайолаенна бийса чакхъяллалца Плесеньска юхе цӀогӀарч детташ хилар Ӏаьржа хьаргӀаш,
- 99. хьу латтар цига, Киянь яхача хин ийстте, дӀаяхар уж, хьаргӀаш, сийнача фордагахьа».
- 100. Аьлар тӀаккха бояраша аьлага:
- 101. «Бало кӀала дитад хьа хьаькъал, аьла;
- 102. уж-м ши лаьча ма дий цу шоай даьй дошо Ӏарша тӀара гӀаьттараш, Тмуторокань яха гӀала яккха е тажаца Дона тӀара хий мала, аьнна. Лаьчий ткъамаш хоада ма даьдий сийдоацача йовсарий товраша, хӀаьта шоаш а дӀабийхкаб уж аьшка гӀабашца».
- 103. Баьде яр кхоалагӀча дийнахьа: дӀабайра ши малх, дӀаяйра лепаш хинна шаккхе зӀи а, царца ши къона бутт а — Олеги Святослави — боадонна къайла а баьнна, чубессар форда чу, доккхача деналца айдаллийтар хинови яха малхбоалехьара халкъаш.
- 104. Цу Каяле цу хи тӀа къайлаяьккхар сердал боадано —
- 105. дӀабаьржар половцаш Эрсий лаьтта гӀолла, ферхий кӀаьзий санна.
- 106. Эхь тӀадера сийленна;
- 107. тӀаэттар Ӏазап мукъаленна,
- 108. лаьтта ӀотӀакхийттар див.
- 109. Ашараш лекха болабеллар тӀаккха готски хоза мехкарий сийнача форда берда тӀа: эрсий дошоца зов делла, хестаеш ба Бус ваьха зама, чӀир лехара дага ба Шарукана тӀера.
- 110. Вай-м хӀаьта, са новкъостий, сакъердача дац!
- 111. ТӀаккха сийлахь-воккхача Святослава дожадир ший дошо дош, бӀаргий хишца вӀаши ийна, аьлар цо:
- 112. «О са бераш, Игори Всеволоди! Хьалха доладеллар шо Половецки лаьтта, товрашца низ а беш, шоашта сийле леха. Цхьабакъда, сийле яккханзар оаш шоаш котдовларца, сий даккханзар Ӏодахийтара цар бӀеха цӀий.
- 113. Шун денал дола дегаш кхеллад, тувсаш, чӀоагӀача болатах, майралца вӀаши увш.
- 114. Фуд оаш хӀанз тӀаденар са дото бийрзача керта?
- 115. Низ а болча, вӀаьхий а волча, шортта бӀухой а болча са веший Ярослава деш хинна доал дац хӀанз сона гуш, шийца черниговски бояраш а, воеводаш а, татранаш а, шельбираш а, топчакаш а, ревугаш а, ольераш а болаш. Цар-м, турсаш а доацаш, иккий ларбакъаш чу дехкаш леладеча урсашца, цӀогӀанца эшаду бӀунаш, дӀакхайкаеш шоай даьдаьй сийле.
- 116. Цхьабакъда, оаш аьлар: «ДӀагойтаргда вай воай къонахчал: хьалха хинна сийле хьайоаккхаргья вай воашта, хӀаьта хургйола сийле дӀаекъаргья воайла вӀаши!»
- 117. Цецдувла доагӀий, вежарий, къоано къонваларах?
- 118. Лаьчо а, бедар хийцача, гаьна доах оалхазараш, лелхадийя: хӀама юхе дайтац ший бӀина.
- 119. Цхьабакъда, водар да-кх — аьлаш бац-кха сона новкъостал деш:
- 120. во айттай ханаш.
- 121. Гой, цӀогӀарч да Римове детташ половецки товрашта кӀала, хӀаьта Владимир ва узамаш деш, човнаш яь дегӀа.
- 122. Сагото а гӀайгӀа а кхаьчай Глеба виӀийга!»
- 123. Сийлахь-воккха аьла Всеволод! ВӀаштӀехьдаргдацар-хьогӀ хьа, дагахьа мукъагӀа, ткъам техха хьа а вена гаьннара, хьай даьдаьй Ӏарша доал де ха?
- 124. Хьо ма вий Эдал-хий пескашца дӀа-са доаржаде, хӀаьта Дон, тажашца хьа а ийдеш, Ӏомоссаде могаргдолаш!
- 125. Нагахь санна хьо укхаза валаре, мицкхала-зирратал мах хургбацар лай болча кхалнаьха, кхы а кӀезигӀа мах хургбар лай болча маӀнаьха.
- 126. Хьо ма вий берда тӀа тӀахехка могаш дийна гемакхаш — Глеба денал дола къонгаш.
- 127. Хьо, майра, бирса Рюрик, хьо а Давыд! Шун бӀухой бацар уж, дошо даьккха тажаш тухкаш, цӀийла кийрчараш?
- 128. Шун денал дола бӀухой бацар уж, ца йовзача арен тӀа, цӀийдеш тийсача товрашца човнаш яь, хьагӀаш санна цӀогӀа дийттараш?
- 129. Дошоча лийташ чу даха, новкъостий, шоай когаш, вайна даь укх ханара эхь духьа, Эрсий лаьтта духьа, Святослава гӀорваьнна майрача виӀий Игора яь човнаш духьа чӀир лехара.
- 130. Галицкий Осмомысл Ярослав! Лакха вагӀа хьо хьай дошо тӀатеха хьадаьча Ӏарша тӀа, хьаллаьца хьай аьшка бӀунашца Венгерски лоамаш, паччахьа никъ бийхка, Дунай-хи тӀара наӀараш дӀакъайла, денал дӀагойташ морхаш тӀа гӀолла, доал деш Дунай-хи тӀа кхаччалца.
- 131. Хьа кхерамаш дӀадаржаш латт лаьтташка гӀолла, Киева хьаелл Ӏа коанаӀараш, хьай цӀен дошоча Ӏарша тӀара етт Ӏа лаьтташта дехьарча салтанашта.
- 132. ДӀатоха, хьа возал, Кончака, сийдоацача лаьва, Эрсий лаьтта духьа, Святослава гӀорваьнна майрача воӀа Игора яь човнаш духьа!
- 133. ХӀаьта хьо, майра, бирса Роман, хьо а, Мстислав! Майрача уйлано тӀахьех шун хьаькъал котало яккхара.
- 134. Лаккха айлу хьо, уйла, деналца котало яккхара, михаца ловзаш доагӀа лаьча санна, майрра оалхазар эшадара.
- 135. Болаш ма бий шун аьшка кӀантий, латински тажаш тӀатухкаш. Лаьтта оагадаллийтар цар, дуккхача а мехкаша — хиновас, Литвас, Ятвягаса, Деремеласа, половцаша а Ӏочудерзадир шоай гемакхаш, хӀаьта шоай кортош Ӏодехкар цар болата товрашта кӀала.
- 136. Цхьабакъда, о аьла Игорь, дӀаяйра маьлха сердал, диканна дожадаьдац гаьно шийна тӀера гӀа:
- 137. Рось а Сула а яхача хиш тӀара гӀалаш вӀаши йийкхар шоайла. Цхьабакъда, Игора майра бӀу юха денбеча бац!
- 138. Дон кхайк хьога, аьла, кхайк из аьлашка а, котало яккхара тӀахьехаш.
- 139. Ольгова къонгаш, денал дола аьлаш кхийра тӀем тӀа кхача...
- 140. Ингвари Всеволоди, Мстислава кхоккха воӀи, дац шо эсалча бӀена чура даьнна лаьчаш! Коталонашка хьажжа дийкъанзар оаш шоашка кхаьча лаьтташ!
- 141. Мичад-хьогӀ шун дошо тажаш, польски гемакхаш а турсаш а?
- 142. ДӀакъовла арен коанаӀараш шоай ирача тӀаьскашца Эрсий лаьтта духьа, Святослава гӀорваьнна майрача воӀа Игора яь човнаш духьа!
- 143. Сула а дагӀац хӀанз Переяславль яхача гӀалагахьа, ший дото талгӀешца ловзаш, Двина а ушал хинна доагӀа цу бирсача полочаношта, сийдоацарий цӀогӀарч хозаш.
- 144. Алхха цхьан Изяслава, ВасильковгӀар воӀо мара зов даккханзар, ира товраш детташ литовски тажаш тӀа, ший даьдаь Всеслава сий ӀотоӀадир цо, хӀаьта ше баьде-цӀе бос болча турсашта кӀала цӀийша яьккхача баьца тӀа вожавир шийна дуккхавезачунца литовски товраша,
- 145. тӀаккха вокхо аьлар:
- 146. «Аьла, хьа новкъостий къайлабаьхар оалхазарий ткъамаша, хӀаьта цӀий оакхараша дӀамеллар, мотт хьекхаш!
- 147. Воша Брячислав вацар укхаза, Вацар Всеволод а — шоллагӀвар. Иштта из ше цхьаь волаш даьлар цун жовхьара са майрача дегӀа чура дошо гизгаш чу гӀолла.
- 148. Дижад наьха лер, бижаб сакъердам, Ӏехаш я городенски турбаш!
- 149. Ярослава еррига тӀехье, Всеслава тӀехье а! Ӏочуоза шоай байракхаш, бетташ чу дохка шоай аьча товраш,
- 150. хӀана аьлча, даьлар шо шоай даьдаьй сийленах.
- 151. Шо ма дарий уж, шоайла вӀаши къувсаш, уж сий доаца йовсараш Эрсий лаьтта, Всеслава хьал-рузкъа тӀакъувда баьхараш.
- 152. Шоана юкъера къовсамаш бахьан долаш къизал тӀа ма ерий вайна Половецки лаьттара!
- 153. Трояна ворхӀлагӀча бӀаьшера кхаж тессар Всеслава ший хьамсарча йоӀа.
- 154. Говзалца, говраш лургйолаш барт чӀоагӀ а баь, ди хаьхкка вахар из Киев-гӀалий тӀа, гемакха бухь хьокхабалийтар цо киевски дошоча Ӏаршах.
- 155. Хаьхкка вахар из цигара, бирса аькха санна, бийсан юккъе Белгородера, сийнача боадонна юкъе хьулавенна,
- 156. даьккхар цо ираз, кхозза хӀама тохарца хьайийллар Новгорода коанаӀараш, йохайир Ярослава сийле,
- 157. ды дӀаэккхийта вахар, борз санна, Дудутокера Немигагахьа.
Немиге Ӏотувс кортош, цӀовнаш деш, Болата зӀанарашца оард, хьетте Ӏодехк вахар, са эгадеш дегӀа чура. - 158. Дикадар дацар Немига цӀийха дизача бердаш тӀа дӀадийнар — Эрсий къонгий тӀехкаш яр.
- 159. Аьла Всеслав вар наьха гӀулакхашка хьожаш, аьлаш гӀалашка дӀанийсбеш, ше хӀаьта бийсан, борз санна, лелаш: Киевера кхоачар из Тмуторокана йистошка, сийлахь-воккхача Хорса никъ хоадабе кхувр цун берза боралца.
- 160. Цунна лаьрхӀа сецца Полоцке Супа София яхача элгаце гургалаш тохар, нах Ӏурре тӀахьехаш, хӀаьта цунна цар зов дӀахозар Киеве.
- 161. Ший майрача дегӀацара са цхьацца долча хӀамах сакхеташ дале а, балаша садуар цун каст-каста.
- 162. Дукха ха я хьаькъал долча Бояна цунна байт яьккха:
- 163. «Говзавар а, кхеташ вар а, маькара оалхазар а Даьла кхелах дала йиш яц».
- 164. О, узамаш дергда Эрсий лаьтто, дагаухаш хьалхара ханаш, хьалхагӀа хинна аьлаш а!
- 165. Хьастамашца дӀатӀатоха йиш йолаш вацар киевски лоамашта из къаьна Владимир:
- 166. ХӀанз-м хӀаьта дӀаайттад РюриковгӀар бӀунаш, иштта вожаш а — ДавыдовгӀардараш, цхьабакъда, байракхаш-м къаьст-къаста лест цар.
- 167. Дек гемакхаш!
- 168. Дуная тӀа хозаш я Ярослава йиӀий оаз, ек Ӏурре а, цхьаь йиса бекарг санна:
- 169. «ГӀоргья со, — йоах, — бекарг санна Дуная тӀа гӀолла, гӀаьтта,
- 170. Каяла-хи чу тӀоададергда аз сай даьре коара,
- 171. ӀоцӀенаергья аьлан низ болча дегӀа яь човнаш».
- 172. Ӏурре елх Ярослава йоӀ, Путивле пена тӀа яьнна, тӀехьа а оалаш:
- 173. «Ва мух, ва сиха мух! ХӀана хьекх хьо, хьа возал, юхьдухьал?
- 174. ХӀана детт Ӏа хиновски тӀаьскаш, хьай дайча ткъамашца хьалестадеш, сона везачун бӀухошта?
- 175. Кхоачам бацар хьона, сийнача форда тӀа кемаш теркош, морхашта кӀала хьийкхача?
- 176. ДӀа хӀана боаржабир Ӏа, хьа возал, къажа тӀа гӀолла со сакъердам?»
- 177. Ӏурре елх Ярослава йоӀ Путивле пена тӀа яьнна, тӀехьа а оалаш:
- 178. «О Славутича Днепр! Хьо доагӀа Половецки лаьтта гӀолла, тӀо-лоамех чакх а даьнна,
- 179. Ӏа кхийлад хьайца Святослава кемаш Кобяка бӀу латтача дӀакхаччалца.
- 180. Хьавоалаве хьай, хьа возал, сона везаш вар со йолча, аз сецца цунгахьа форда тӀа гӀолла бӀаргий хий Ӏоухийтаргдоацаш».
- 181. Ӏурре елх Ярослава йоӀ Путивле пена тӀа яьнна, тӀехьа а оалаш:
- 182. «Сийрда, кхозза кхы а сийрда малх! БӀайха а чӀоагӀа хоза а ба хьо массанена:
- 183. хӀана ӀотӀахьежаю Ӏа, хьа сийлал, хьай йӀаьйха зӀанараш са хьамсарчун бӀухошта? Цар Ӏадарч Ӏогоамденнад хий доацача цу ара, балано дӀакъайлад Ӏадсаькхий бетташ а».
- 184. Форд хьайра бийсан юккъе, дуӀа доагӀа, морхаш санна. Половецки лаьттара Эрсий лаьтта, даьй дошоча Ӏарша тӀа вуга никъ хьахьех Дала аьлага Игорага.
- 185. ДӀаяйра саррахьа маьлха зӀанараш. Игорь наб еш ва, Игорь фийла ва, Игорь юсташ ва дагахьа сийлахь-доккхача Донагара зӀамигача Донецага кхаччалца йола аренаш.
- 186. Бийса юккъе Ӏовлара шок техар ший дынага хин дехьара, аьла дӀахозаргдолаш: аьла Игорь хила йиш яц есаралла вига!
- 187. ЦӀогӀарч даьлар, оагаделлар лаьтта, теркаяьлар буц, тохабеллар половцаш.
- 188. ХӀаьта аьла Игорь вахар, говр хаьхкка, эрз болчахьа, цӀицайоаккхарг санна, вахар хий долчахьа а, кӀай хинбоабашк санна.
- 189. Кадай тӀахайра, эр санна, коачача дына, тӀера а вессар, борз санна.
- 190. ДӀаведар из Донеца гола тохачахьа, вахар, лаьча санна айвенна, морхашта кӀала гӀолла, гӀажаш а гӀургӀажаш а йоаеш мартана а, моака а, пхьера а.
- 191. Игорь лаьча санна водандаь, борз санна ведар Ӏовлар а, шийла тхир Ӏолегадеш: шинне а оттаяь, лийгар цар говраш.
- 192. Донеца йоах:
- 193. «О аьла Игорь! Везвергва хьо чӀоагӀа, бакъда, Кончак-м гоамлургва, хӀаьта Эрсий лаьтта паргӀато оттаргья».
- 194. Игора йоах:
- 195. «О Донец! Дездергда хьо чӀоагӀа, хьай талгӀешца аьла Ӏа воалаварах, хьай доточа бердаш тӀа баьццара буц цунна кӀала Ӏа ехкарах, баьццарча гаьна кӀала дӀайхача дохкашца из Ӏа хьерчаварах;
- 196. Ӏа лоравир из, хи тӀа хинбоабашк санна, талгӀеш тӀа хин оалхазараш санна, михаша кераш санна».
- 197. Иштта дац, йоах цо, дода хий Стугна: доккха ца доагӀе а, чулоац цо шийна кхыдола зӀамига хиш, тоатолаш, шерлу, даьрже кхаьчача; аьла вола зӀамсаг Ростислав чувихьар цо. Днепра Ӏаьржача берда тӀа
- 198. аьла хиннача зӀамсага Ростислава тӀехьа елхаш я Ростислава нана.
- 199. Ӏоматара дихьад зизаш гӀайгӀано, га а, сагото ена, ӀотӀаоллаеннай лаьтта.
- 200. Къажкъайгаш яц уж Ӏехаяьннараш — Гзак ва Кончакаца Игора ларах воагӀаш.
- 201. Цу хана цӀогӀарч деттацар хьаргӀаша, дӀатийнаяр чхьовкаш а, гӀараш еш яцар къажкъайгаш а,
- 202. алхха бӀехалаш мара дацар, текхаш лелаш. Хенах зӀокьеттаргаша, таташ деш, хьахьокхар додача хигахьа бода никъ, новцӀолгаша а шоай сакъердаме ашарашца хьахойтар сахулаш латталга.
- 203. Аьлар Гзака Кончакага:
- 204. «Нагахь санна лаьча бӀина тӀа доде, воай дошо тӀаьскаш теха, ювргья вай лаьчан кӀориг».
- 205. Аьлар Кончака Гзакага:
- 206. «Нагахь санна лаьча бӀина тӀа доде, тӀеххоза йоӀ югийтаргья вай лаьчан кӀоригага».
- 207. ТӀаккха аьлар Гзака Кончакага:
- 208. «Нагахь санна тӀеххоза йоӀ вай цунга югийте, дусаргда вай лаьчан кӀориг а йоацаш, тӀеххоза йоӀ а йоацаш, хӀаьта оалхазараш долалургда вайна етта вай Половецки арен тӀа».
- 209. Аьлар Боянеи Ходынеи, аьла Олега дукха безаш болча Ярослава ширача ханара Святослава илланчаша:
- 210. «Хала да керта, баламаш ца хилча, ДегӀа бала ба, корта ца хилча», — иштта да Эрсий лаьтта а, Игорь воацаш.
- 211. Малх ба сигала хьежаш, иштта ва аьла Игорь Эрсий лаьтта;
- 212. Дунай тӀа ашараш лекх мехкараша, форда тӀех а ювлаш, Киеве дӀахоз цар оазаш.
- 213. Игорь вода Боричеве гӀолла Супа Богородица Пирогощей яхача элгаце.
- 214. ГӀадъяхай юрташ, сакъердам эттаб гӀалашка.
- 215. Иллеш доах къаьнача аьлашта, къонабарашта а даккха доагӀа:
- 216. «Сийле хийла Святослава Игора, хьагӀ мо чӀоагӀа волча Всеволода, Игора Владимира!»
- 217. Могаш-маьрша хилба аьлаш а цар хьамсара новкъостий а, арахьара тӀаухача сийдоацача йовсарашца керастий духьа къовсам лоаттабара!
- 218. Сийле хийла аьлашта, цар хьамсарча новкъосташта а! Амин.
Ссылка
Если вы используете корпус в научной работе, пожалуйста, сошлитесь на эту публикацию:
Орехов Б. В. Параллельный корпус переводов «Слова о полку Игореве»: итоги и перспективы // Национальный корпус русского языка: 2006—2008. Новые результаты и перспективы. — СПб.: Нестор-История, 2009. — С. 462—473.