Башкирский перевод Р. Нигмати
Источник: Игорь полкы тураhында. Өфө, 1951. С. 1951.
- 1. һәйбәт булыр ине, туғандар,
беҙ боронғо тел менән
ҡайғылы хикәйә һөйләһәк
яуы тураһында Игорҙең,
Игорь Святославичтең! - 2. Ләкин кәрәк йырҙы башларға
Боян уйлағанса түгел, ә
был заман көйө менән. - 3. Зирәк Боян, –
берәр кешене
уйланымы йырларға, –таралып, осоп китә:
Уй-тейендәй, ағасҡа,
һоро бүреләй, ергә,
сал бөркөттәй, һауаға! - 4. Боян онотҡан инде
Боронғо яу кешеләрен!
Шул саҡ
аҡҡош көтөүенә
ун ыласын ебәрә:
ҡайһы аҡҡош тотолһа, –
йырҙы башлай шуныһы:
ҡартайған Ярославҡа,
Касог яуы алдында
Редедяне ҡолатҡан
баһадир Мстиславҡа;
гүзәл Роман Святославичкә. - 5. Боян иһә, туғандар,
аҡҡош көтөүе өҫтөнә
ун ҡарсыға ебәрмәй, –
ун бармағын ғына һала
йәнле ҡылдар өҫтөнә ул.
Һәм шул ҡылдар үҙҙәре
Княздәргә дан яңғырата! - 6. Башлайыҡсы, туғандар,
был хикәйәне
ҡарт Владимирҙән –
Игоргә еткәнсе,
унда батырлыҡ
аҡылды еңгән,
һәм йөрәгендә
ирлек ялҡыны, - 7. яуға рухланып,
батыр полктарын
Рус Ере өсөн –
Половец Еренә
Алып барған ул! - 8. …Шул саҡ Игорь ҡараны
яҡты ҡояш йөҙөнә,
күрҙе
тоноҡ ҡояштан
йәне тона воинден. - 9. Һәм өндәште Игорь
дружинаһына. - 10. «Туғандар!
һәм һеҙ, дружина!
тотҡон булып ҡалыуҙан артығыраҡ үлгәнең! - 11. Менәйек,
туғандар,
елгер аттарға
һәм ҡарайыҡ Зәңгәр Донға!» - 12. Княздең йәнен теләк борсой –
Бөйөк Донды теләй күрергә! - 13. «Йә
һөңгөмдө һындырамын
Половец яланында!
һеҙҙең менән, Русичтәр, –
Йә башымды ҡорбан итәм,
йәки алтын шлемем менән
Дондың һыуын эсәм!» - 14. О, Боян!
Һандуғасы борон замандың!
Нисек йырлар инең был яуҙы,
уйың менән
маҡтау һөйләп,
аҡылың менән
күккә үрләп,
был заманға
дандар үреп,
Троян юлы менән елеп, –
ҡырҙар аша тауҙар үрләй, – - 15. шулай башлар инең Игоргә,
Олегтең
ейәненә: - 16. «Ыласындарҙы дауыл
ташламаны ҡырҙар аша, –
Сәүкәләр өйөрө ашыға
Бөйөк Донға табан!…» - 17. Йәки былай йырлар инең,
зирәк Боян,
хаҡ ейәне: - 18. «Аттар бышҡыра Сулала,
дан яңғырай Киевтә,
Новоградта торба гөрләй,
полктар тора Путивлялә!..»
Игорь көтә
һөйгән аға Всеволодты. - 19. Ә Всеволод уға әйтә:
- 20. «Яңғыҙ ҡусты,
Яңғыҙ донъя нурым минең –
һинһең, Игорь!
Икебеҙ ҙә – Святославич
Түгелме ни! - 21. Эйәрләсе, туған,
етеҙ аттарыңды, – - 22. минекеләр әҙер,
инде эйәрлеләр:
алда – Курск эргәһендә! - 23. Ә минең бит куряндәрем –
Һиңә таныш һуғышсылар! –
Торба тауышы дәртләндергән,
шлем аҫтында үҫтерелгән,
һөңгө осонан ашатылған! - 24. Юлдар таныш уларға,
соҡорҙарҙы беләләр,
кирелгәндәр яндары,
асылған һаҙаҡтары,
һәм үткер ҡылыстары! - 25. Ә үҙҙәре ҡырҙағы
Һоро бүреләй саба, –
Үҙҙәренә – һан өсөн,
Ә княздәргә – дан өсөн!..» - 26. Игорь – князь
алтын өҙәңгегә баҫты
һәм саф ҡырҙар буйлап китте. - 27. Ҡояш, тотолоп,
юлын уның томаланы, - 28. төн, һуҡранып,
дауыл менән
ҡоштар ҡыуаланы!..
Ҡарғаны половец! –
йыртҡыс кеүек олой, - 29. тауыш бирә ағас башынан, –
Таныш түгел ерҙә –
Волга,
Поморьене, Сула буйын, Сурожды һәм
Корсунде лә,
Тмуторокан ханы,
һине лә
тыңларға саҡыра. - 30. Половецтәр –
юлһыҙ, ниһеҙ,
Бөйөк Донға ташландылар!
Арбалар тығырҙай төндә, –
гүйә:
талайҙар аҡҡошто!
… Игорь
Донға ғәскәр илтә!.. - 31. Ҡоштар
уға бәлә теләй –
ғәҙәт шундай!
Бүреләр инде
ҡырылыш көтә соҡорҙарҙа!
Бөркөт,
саңҡып,
йыртҡыс саҡыра
һөйәктәргә! Төлкө өрә
ҡыҙыл ҡалҡанға… - 32. О, Рус Ере!
яҡын әле;
түбәлектәр артында һин! - 33. Оҙаҡ томралана төн.
- 34. Шәфәҡ байыны.
Ҡараңғылыҡ баҫты баҫыуҙы. - 35. Тынды һандуғастар һайрауы.
Галичандар һүҙҙән туҡтаны… - 36. Рустар ҡырҙы,
ҡуныр ер итеп,
Ҡыҙыл ҡалҡан менән уратты, –
үҙҙәренә – һан өсөн,
ә княздәргә – дан өсөн
килгән кешеләр
йоҡоға талдылар. - 37. Иртән йома көндө
Рус тапаны
Половецтең бысраҡ полктарын!
Уҡтай таралдылар ҡырҙарға,
һәм елдереп алып киттеләр
половецтәрҙен һылыу ҡыҙҙарын,
ҡыҙҙар менән – алтын, ебәктәр
һәм семәрле бәрхеттәр! - 38. Япма,
сапан,
кафтан менән
һәм сигеүле
төрлө аҫыл заттар менән
һаҙлыҡ, бысраҡ урындарға
күпер һала башланылар!
Ҡыҙыл байраҡ! – аҡ скипетр! - 39. Ҡыҙыл бунчук – көмөш ҡорал
батыр Святославичкә!.. - 40. Йоҡлай ҡырҙа
батыр Олег ғәскәре –
Алыҫ осоп төштө улар! - 41. Улар ыласын, шонҡарҙан
һәм һинән дә,
ҡара ҡоҙғон –
бысраҡ Половчанин, –
таланырға тыумағандар!.. - 42. …Гзак саба, күк бүреләй,
Кончак саба уның эҙенән –
Бөйөк Донға табан. - 43. Икенсе көн
иртә менән
ҡандай шәфәҡ
нур балҡыта, - 44. Ҡара болот килә
диңгеҙҙән, –
дүрт ҡояшты йотмаҡ булып,
болоттарҙа
күк йәшендәр ялт-йолт итә. - 45. Һәм буласаҡ бөйөк күкрәү!
Уҡтай ямғырҙар яуасаҡ
Бөйөк Дондан! - 46. Половецтәр башына һуғын,
шунда һөңгөләр һынырҙар!
Шунда ҡылыстар шыңғырар –
Каяла йылғаһы буйында,
Бөйөк Дондың эргәһендә! - 47. О, Рус Ере,
тау артында булһаң ине!.. - 48. Стриборгтың ейәндәре –
әсе елдәр –
уҡтай киләме диңгеҙҙән
батыр Игорь ғәскәренә?! - 49. Ер ыңраша!
һыуҙар буръяҡ аға!
Әллә ялан ҡапландымы
ҡара урман менән?!. - 50. Һөрән һала ғәскәр:
«Половецтәр килә!..»
Төрлө яҡтан –
Дондан, диңгеҙҙән – - 51. рус ғәскәрҙәрен ҡаманылар!..
- 52. Ен улдары
оран менән
ҡапланылар яландарҙы,
рус батырҙар
ҡыҙыл ҡалҡан
менән быуҙы дошман юлын! - 53. Ярһыу тур,
Всеволод,
һуғышаһың!
Бысраҡтарға уҡтар яуҙыраһың,
шлемдәренә
булат ҡылыс ҡундыраһың!.. - 54. Алтын шлемең ялтыратып,
ҡайҙан ғына елһәң дә һин,
унда
бысраҡ половецтәр башы ята! - 55. һин, ярһыу тур, Всеволод,
аварҙарҙың шлемдәрен
ҡыҙған ҡылысын, менән
Ярғылайһың!.. - 56. Ҡиммәтле туғандар,
тормошон да
дәрәжәһен
һәм Чернигов ҡалаһын,
ата йорттоң алтын тәхетен,
үҙенең һөйгән кәләше
гүзәл Глебовнаны,
мөхәббәт һәм иркәләүҙе –
барын онотҡан кешегә –
Ни ул яра?! - 57. Бар ине Троян быуаты,
уҙҙы Ярослав заманы,
бар ине яуы Олегтең,
Олег Святославичтең! - 58. Олег ҡылысы менән
дошмандарҙы туҡманы,
һәм ул уҡтар сәсте ергә. - 59. Тмуторокан ҡалаһында
алтын өҙәңгегә баҫты ул, - 60. өҙәңгенең сыңлауын
бөйөк Ярослав ҡарт ишетте, - 61. ә Владимир Черниговта
Ҡолаҡтарын тыға ине! - 62. Шул саҡ
Олег өсөн ҡалҡҡан
Борис Вячеславичте
дан хөкөмгә алып килде
һәм йәш, батыр князде
йәшел япмаға һалды. - 63. Тап шул Каяланан
Святополк
Мадьяр илгиҙәрҙәре
менән бергә үҙ атаһын
изге Софияға, Киевкә
килтерергә әмер бирҙе. - 64. Ул саҡта,
Олег Гориславич барҙа,
ыҙғыштар бөлдөрҙөләр,
игенсенең байлыҡтарын
һәләк иттеләр шулар.
Шул княздәрҙең ыҙғышында
кеше ғүмере ҡыҫҡарҙы. - 65. Ул саҡта
Рус ерендә
һабансы аҙ һөрәнләне,
тик, үҙ-ара емтек бүлеп,
ҡоҙғондар йыш шаулаштылар,
һәм һунарға сығыр алдан
тик сәүкәләр саңҡылдашты. - 66. Был боронғо яуҙар ине.
Ә бындайҙы
ишетмәгән һис ҡолаҡтар!
Таңдан кискә тиклем,
кистән таң атҡансы
ҡыҙған уҡтар осалар,
ҡылыс сыңлай башҡа сабылып,
булат һөңгөләр шытырҙай - 67. таныш булмаған яланда,
Половецтәрҙең ерендә!
Ат тояғы аҫтындағы
ҡара тупраҡ
һөйәктәр менән тулды,
Ҡандар менән йыуылды, – бәлә булып шытты улар
Рус Ерендә! - 68. Мин ни ишетәм?
нимә сыңлай? - 69. алыҫта,
таң алдында?
Әллә Игорь
кире борамы ғәскәрен? –
Ҡыҙғана ул
һөйгән ағаһы Всеволодты. - 70. Көн һуғышты улар,
тағы бер көн, –
өсөнсө көн төш алдында
Игорь ғәскәре ҡырылды! - 71. Ике туған шунда айырылышты
Каяла йылғаһы ситендә, - 72. ҡанлы шараб етмәй ҡалды шунда
- 73. Батыр рустар
һыйҙы шулай тамамланы:
ҡоҙаларын эсерҙеләр,
ә үҙҙәре инде улар
Рус Ере өсөн ауҙылар! - 74. Ергә йығыла үлән, ҡыҙғанып,
ерга эйелә ағас
ҡайғынан! - 75. Туғандар!
Ауыр заман килеп етте! –
Ҡола яландарҙы
Игорь ғәскәрҙәре ҡапланы! - 76. Дошманлыҡ көсәйҙе
рустар араһында, –
Троян Еренә
ҡырағай ташланды,
Донда,
күк диңгеҙҙә,
тантаналап,
бәлә ҡанаттарын
елпене!
Яҡшы заман үтеп китте! - 77. Ҡәбәхәттәр менән һуғышып
княздәр ҙә йомшай төштө!
Сөнки туған туғанына:
«Был минеке,
тегеһе лә минеке!» – тине.
һәм шул княздәр ваҡ нәмәне
«был бик ҙур!» тип әйтештеләр
һәм үҙ-ара
Һуғыш ҡора башланылар. - 78. Ә бысраҡтар
төрлө яҡтан
Рус Еренә һуғыш асты!.. - 79. О, ҡош тибеп,
диңгеҙгә үк
осоп етте ыласын! - 80. Ә Игорҙең батырҙарын
һис терелтеп булмай инде!.. - 81. Карна һәм Жляне
саҡырып,
бөтә ергә уттар бөркөп,
Рус Ере буйлап саптылар. - 82. Ә рустарҙың ҡатындары
сеңләп-сеңләп иланылар: - 83. «Беҙ инде һөйөклөләрҙе
уй менән дә уйламабыҙ,
күҙебеҙ менән, дә күрмәбеҙ!
Ә алтын менән көмөштө
ҡулыбыҙҙа ла тотмабыҙ!..» - 84. һәм шул саҡта, туғандар,
Киев иңрәне ҡайғынан,
ә Чернигов – һөжүмдәрҙән! - 85. Рус Ерендә
көсләү таралды!
Тыйғыһыҙ дошман үрелде
Рус Еренең йөрәгенә! - 86. Ә княздәрҙең үҙҙәре
үҙ-ара ыҙғыштылар, - 87. ә ҡәбәхәт половецтәр
Рус Ерҙәрен таланылар.
Яһаҡтар алдылар улар –
берәр аҫ һәр бер дворҙан!.. - 88. Ике батыр
Святославич –
Игорь менән Всеволодтар
Половецтәрҙе тағы ла
уяттылар түгелме һун?
Уларҙы бит
аталары –
дәһшәт,
бөйөк,
Киев князе
Святослав енгән ине бит: - 89. ҡурҡытҡайны дауыл менән,
булат ҡылыстары менән,
ҡеүәтле полктары менән;
Половец Ерен тапағайны,
тауын, соҡорон аҡтарғайны,
күл, йылғаһын болғатҡайны,
һыу, һаҙлығын ҡоротҡайны.
Ә лукоморьенән килгән
ҡәбәхәт Кобякте ул
Половецтәр полкынан
елдәй йолоп алғайны!
Ауҙы Кобяк Киевтә,
Святослав күкрәгенә. - 90. Шул саҡ гректәр, моравалар,
немецтәр һәм венециандар
Святослав данын йырлайҙар,
һәм княз Игорҙе тиргәйҙәр:
«Половецтәр йылғаһы
Каяла буйҙарында
күп ғүмерҙе һәләк иттерҙе,
баһадирҙәрен рустарҙың
ҡырып һалдылар унда! - 91. Игорь-князь төшөрөлдө
алтын эйәр өҫтөнән
һәм менде ҡол эйәренә!» - 92. Ҡалаларҙың стеналары
ҡарайҙылар!
Бөттө бар күңеллелек! - 93. Ә Святослав
яман төш күрҙе - 94. Киевтә, тау башында!
«Ошо төндә,
кис, – тине ул, –
миңә ҡара кейҙерҙеләр
ҡарағай карауатта. - 95. Ҡара ҡайғы менән ҡатыш
күк араҡы ҡойҙолар; - 96. битһеҙҙәрҙең һаҙағынан
минең күкрәгем өҫтөнә
эре ынйы түкте улар, - 97. иркәләйҙәр, йәнәһе.
Ул арала –
князһеҙ ҡалған
алтын башлы йортом минең! - 98. Кистән алып, тән буйына
ҡара ҡоҙғон ҡарҡылданы… - 99. Ә Плеснеска янында
мәйетле саналар китте
күк диңгеҙ яғына табан». - 100. һәм баярҙар князгә әйтә:
- 101. «Инде, князь,
ҡайғы баҫты күңелдәрҙе! – - 102. Тмутороканды алырға,
йәки Дон һыуын эсергә
алтын ата тәхетенән
ике ыласын осто бит!
Инде ыласындар ҡанатын
половецтәр ҡылысы ҡырҡты,
ә үҙҙәре тышалғандар
тимер тышауҙар менән!» - 103. Яҡтылыҡты ҡараңғылыҡ
баҫып Каяла буйында:
өсөнсө көн
төндәй булды!
Ике ҡояш та һүрелде,
ике яҡты нур ҙа һүнде,
улар менән ике йәш ай –
Олег.менән Святослав –
ҡараңғыға күмелделәр,
гүйә, һыуға сумды улар,
гүйә, ҡаплан ояһындай,
бөйөк ҡыйыулыҡ бирҙеләр хиновиҙәргә. - 104. См. фрагмент 103
- 105. Рус Ере буйынса
половецтәр таралды! - 106. Инде хурлыҡтар
данды ҡапланы, - 107. инде тотҡонлоҡ
азатлыҡты еңде – - 108. ташланды дейеү,
Рус Ере өҫтөнә. - 109. Һәм һылыу гот
ҡыҙҙары,
рус алтынын сыңлатты,
Күк диңгеҙ ситендә йырланы! –
Улар иҫкә ала Бус заманын,
Шарукан әсән үсте данлап. - 110. Ә беҙгә инде, дружина,
күңел асыуға һыуһарға!.. - 111. Шул саҡ
бөйөк Святослав
куҙ, йәше менән ҡатыш
алтын һүҙ әйтеп һалды: - 112. «Ҡустыларым
Игорь һәм Всеволод!
Половецтәр Еренә
ҡылыс күтәреүҙе,
үҙегеҙгә дан эшләүҙе
хәйерһеҙ сәғәттә башланығыҙ!
Ләкин
башта данһыҙ еңдегеҙ,
дошман ҡанын
данһыҙ ҡойҙоғоҙ!.. - 113. Һеҙҙең батыр йөрәгегеҙ
ҡаты булаттан ҡойолған,
ҡыйыулыҡта сыныҡҡан.
Ләкин әйттегеҙ һеҙ:
«Үҙебеҙ итһәк ҡыйыулыҡ –
килер данға ла ирешербеҙ,
боронғолар данын да
бүлешербеҙ!» – тинегеҙ. - 114. Көмөштәй сал башыма
ниҙәр генә ҡылдығыҙ?! - 115. Ә ғәжәп булыр инеме
ҡарттарға бер йәшәреү?
Әгәр ыласын ҙурайһа –
ҡоштарҙы бейек ҡыуа,
үҙ ояһын туҙҙыртмай!
Ләкин шуныһы насар:
княздәр миңә – ярҙамһыҙ!
Хатта үҙ туғанымды –
эш башында көслө һәм бай,
күп ғәскәрле, воеводалы,
Чернигов баярҙары,
татрандары,
топчактары, ревугтары, ольберҙәре,
бары ла булған Ярославты
күрмәйем мин инде хәҙер, –
улар ҡалҡанһыҙ көйөнсә,
ҡуныстағы бысаҡ менән
оран һалып яуҙар еңде,
боронғо данды яңратып, –
ҡартлыҡ бер ни булмай ҡалдыҡ!» - 116. См. фрагмент 113
- 117. Cм. фрагмент 115
- 118. Cм. фрагмент 115
- 119. Cм. фрагмент 115
- 120. См. фрагмент 115
- 121. Римов эргәһендә һөрәнләйҙәр
половецтәр ҡылысы аҫтында,
Ә Владимир – яраланған! – - 122. Интегеү һәм ҡайғы – Глеб улына!
- 123. Бөйөк князь Всеволод!
Уйың менән генә
ҡайтмайһыңмы
алтын ата тәхетен һаҡларға!.. - 124. Һин Волганы ишкәк менән
сәсрәтеп бөтөрә алаһың,
ә Донды һин шлемдәр менән
түгеп бөтөрөр инең! - 125. Әгәр килһәң,
торор ине
ҡол ҡатын-ҡыҙ бер ногата,
ә ҡол – бер резана! - 126. Сөнки булдыра алаһың
Тере һөңгөләр атырға –
һөңгө – батыр Глеб улдары. - 127. Ярһыу Рюрик!
һәм һин, Давид!
Алтын шлемдәренәсә
дошман ҡанында атлаған
һеҙҙең воиндәр ине бит? - 128. Ят яланда ҡыҙған ҡылыстан
Яра алып ажғырған
һеҙҙең дружина ине бит! – - 129. Баҫығыҙсы, әфәнделәр,
алтын өҙәңгеләргә –
был заман хурлығы әсен,
Рус Ере әсән,
яраһы әсән Игорҙен –
ярһыу Святославичтең! - 130. Галицкий
Осмомысл Ярослав!
бейек ултыраһың һин
алтын тәхет өҫтөндә! –
Карпат тауҙарын
тимер
полктар менән терәтеп,
королдең юлын бүлеп,
Дунай ҡапҡаһын бикләп,
көсөңдө күккә үрләтеп,
Дунайғаса хакимлек итәһем! - 131. Дауылдарым ерҙән аға:
Киев ҡапҡаһын асаһың!
Ерҙәр аша, солтандарҙы
алтын тәхетеңдән атаһың! – - 132. Ат әфәнде,
Кончакты,
ҡәбәхәт ҡолдо –
Рус Ере әсән,
яраһы әсән Игорҙең,
ярһыу Святославичтең! - 133. Ә һин
ярһыу Роман,
һин, Мстислав!
ҡыйыу фекер
батырлыҡҡа
тарта һеҙҙең йөрәктәрҙе! - 134. Күктә осоп,
ҡыйыулыҡта
ҡошто еңергә теләгән
ыласын һымаҡ,
һин бейек осаһын, Роман,
батырлыҡта, ярһыулыҡта! - 135. Һеҙҙә бит батыр егеттәр
алтын шлемдәре аҫтында!..
Улар дер-һелкетте ерҙе
һәм күп илде –
Ханова,
Лңтва,
Ятвагтар,
Деремела, половецтәр
һөңгөләрен һындырҙылар,
һәм баштарын эйҙеләр
булат ҡылыстар аҫтында! - 136. Ләкин инде, княздәр,
Игорь әсән ҡояш һүнде!
Һәм ағастар шомлоҡҡа
ҡойҙолар япраҡтарын! - 137. Ә Игорҙең батыр полкын
тергеҙеп булмай инде!.. - 138. Княздәр, һеҙгә
Дон өндәшә, –
еңеүгә саҡыра һеҙҙе! - 139. Ольговичтәр,
батыр княздәр,
һуғышҡа килделәр инде!.. - 140. Ингварь менән Всеволод,
һәм бөтә өс Мстиславич!
Насар оянан сыҡҡан
шоңҡарҙар түгелһегеҙ! –
Еңеүҙәр менән түгел
һеҙ ерҙәр биләнегеҙ.
Рось һәм Сула буйҙарында
ҡалалар бүлештегеҙ. - 141. Ҡайҙа һеҙҙең алтын шлемдәр,
поляк һөңгөләре, ҡалҡандар? - 142. Осло уҡтарығыҙ менән
половецтәр юлын бүлегеҙ –
Рус Ере әсән,
яралары әсән Игорҙен,
ярһыу Святославичтең! - 143. Көмөш булып аҡмай инде Сула
Переяслав яғына!
Һәм Двина,
дошман һөрәне аҫтында,
бер саҡ ҡеүәтле булған
Полоцк яғына
һаҙлыҡ булып ағып ята. - 144. Тик яңғыҙ Изяслав,
Васильков улы,
үҙенең үткер ҡылысын
литовецтәр башына һуғып
шыңғыратты,
ҡарт атаһы
Всеслав данына ҡара яҡты!
һәм үҙе ул
ҡанлы ҡалҡан аҫтында,
ҡанлы үләй өҫтөндә,
литовецтар ҡылысынан
ергә ауып ҡәбер тапты! - 145. Һәм йырланы Боян:
- 146. «Дружинаңды һинең, князь,
ҡоштар ҡанат менән япты,
йыртҡыстар ҡанын яланы!» - 147. Туғандары Брячислав та,
Всеслав та юҡ ине:
Ул яңғыҙы йәнен юғалтты,
көслө тәненән сыҡты йән
алтын муйынсаҡ аша!.. - 148. Тынды тауыш!
Күнел төшөнкө –
Гродно торбалары үкерҙе!.. - 149. Ярослав һәм
бөтә ейәндәре Всеславтын!
Байрағығыҙ төшөрөгөҙ,
хур булған ҡылыстарығыҙҙы
ҡындарына тығығыҙ! - 150. Сөнки хәҙер инде һеҙ
бабайҙар данынан ситләштегеҙ: – - 151. Сөнки ыҙғышығыҙ менән
хәшәрәтте килтерҙегеҙ
Рус Еренә, Всеслав иленә.
Үҙ-ара ыҙғышҡанлыҡтан – - 152. половецтәр беҙҙе талай!
Шул Троян быуатындамы - 153. Всеслав йәрәбә һалды
һейгән ҡыҙы тураһында. - 154. Хәйләһен таяныс итеп,
Всеслав Киевка сапты,
һәм тейҙе һөңгөһө менән
алтын Киев тәхетенә! - 155. Ә төндә ул,
йыртҡыс һымаҡ,
Аҡ ҡаланан сабьш сыҡты,
болоттарҙы айҡап үтте, - 156. иртә менән Новгородтын
ҡапҡаһын асып инде лә
Ярослав данын емерҙе! - 157. Бүре һымаҡ,
Дудуткиҙән
Немигаға ҡәҙәр сапты!
Ә унда, Ңемигала,
баштан ҙурат һалалар,
булат сыбағас менән
көлтәләрҙе һуғалар,
ырҙынға тормош түшәйҙәр,
тәндән йәнде елгәрәләр! - 158. Немиганың буйҙарына
ул саҡ арыш-бойҙай түгел,
ә батыр рус улдарының,
баштары сәселгән ине! - 159. Всеслав-князь
хөкөм итә,
княздәргә ҡалалар бирә, –
үҙе төндә
бүреләй елә:
Киевтән, әтәскә тиклем,
Тмутурокатанға етә!
Бөйөк Хорстың юлын
бүре булып киҫеп үтә! - 160. Уға Полоцк ҡалаһында
изге София ҡыңғырауына
һуғалар ғибаҙәткә,
ә ул ҡыңғырау тауышын
Киевтә тороп ишетә! - 161. үҙенең көслө тәнендә
зирәк йәне булһа ла,
һуғышта күп яфа сикте! - 162. Уға аҡыллы Боян
күптән шулай йырлағайны: - 163. «Хәйләкәргә лә,
баһадиргә лә,
ҡоштан осҡор булранға ла
Алла ҡушҡандан ҡасыу юҡ!» - 164. О!
үткән замандарҙы,
булған княздәрҙе уйлап,
Рус Еренә ыңрашырға! - 165. Теге ҡарт Владимирҙе
Киев тауына ҡаҙауларға
Мөмкин түгел ине һис: - 166. бөгөн уның полктары
Рюриктә
йә Давидтә!
Һәм уларҙың байраҡтары
башҡа-башҡа елберҙәйҙәр,
дружиналар айырым - 167. йырлайҙар!..
- 168. Яңрай Дунайҙа
Ярославна тауышы,
кәкүк кеүек,
таң алдында саҡыра ул: - 169. «Осам, –
ти ул, –
кәкүк булып, Дунай буйлап. - 170. Каял-һыуға
манамын ҡондоҙ еңемде, - 171. княздең көслө,
өҙгөләнгән тәнендәГе
яраларҙы һөртөрмөн мин!» - 172. Путивлянең стенаһында
Ярославна иртән илай: - 173. «О, ел-елкәй!
ниңә уҫал иҫәһең һин? - 174. һәм арымаҫ ҡанатыңда
дошман уғын
һөйөклөмдөң ғәскәренә
килтерәһең?! - 175. Етмәйме ни
һиңә болотта елеүҙәр,
күк диңгеҙҙә
караптарҙы иркәләүҙәр?! - 176. Ниңә инде
минең бөт» шатлығымды
ҡылған-үлән-
дәр өҫтөнә таратаһың?!.» - 177. Путувляңең стенаһында
Ярославна,иртән илай: - 178. «О? дан Днепро!
тишеп ташты һәм тауҙарҙы,
Половецтәрҙең еренә - 179. барып еттең,
һин Святослав караптарын,
һөйә-һөйә,
Кобяк торған ергә илттең. - 180. Килсе алып
миңә минең һөйөклөмдө,
түкмәһенсе күҙ йәшемде
иртән һыуға!..» - 181. Путивлянең стенаһында
Ярославна иртән илай: - 182. «Яҡтынан да яҡты ҡояш!
бөтә кеше
әсән дә һин
ҡайнар, гүзәл! - 183. Ниңә инде
ҡайнар нурыңды юнәлттең
һөйөклөмдөң
ғәскәрҙәре өҫтөнә һин?! - 184. һыуһыҙ ҡырҙа
бөгәрләнделәр яндары,
ҡайғы менән
томаланды һаҙаҡтары!
Ярты төндә диңгеҙ ҡоторҙо!
Ҡара ҡойон күтәрелде. –
Князь Игоргә юл күрһәтә
алла половец еренән
Рус Еренә табан,
туған алтын пайтәхеткә. - 185. Киске шәфәҡ байыны.
Игорь йоҡлай – Игорь уяу.
Бөйөк Дондан башлап,
кескәй Донецкәсә Игорь
уйы менән ҡырҙы үлсәй. - 186. Ярты төндә, йылға артына
Овлур аттар килтерҙе, –
һыҙғырҙы ул, князь аңлаһын:
«Уға бында ҡалмаҫҡа!» - 187. Овлур ҡысҡырҙы ла
ергә типте…
Шауланылар үләндәр…
Половецтәр сатырынан
айырылып китте былар, - 188. һәм Игорь-князь, аҫ кеүек,
ҡыуғалар эсенә сапты,
сурағайҙай – һыуға инде!.. - 189. Йылғыр атҡа һикереп менде,
аттан төштө бүре булып, - 190. һәм Донец буйына елде,
ыласындай, күктә осто,
иртәнгегә, төшкө ашҡа,
кискелеккә
ҡаҙҙар һәм аҡҡоштар тотто!.. - 191. Игорь ыласын булып осһа,
Овлур бүре булып сапты,
һалҡын ысыҡта юл ярып,
Икеһе лә уларҙың
йонсоттолар аттарын! - 192. Донец әйтә:
- 193. «О, князь Игорь!
һинә маҡтау аҙ түгел,
Кончакка нәфрәт аҙ түгел,
Рус Еренә шатлыҡ аҙ түгел!» - 194. Игорь әйтте:
- 195. «О, Донец!
Һиңә лә дан аҙ түгел,
тулҡыныңда князде йөрөттөң,
көмөш ярҙарың буйында
Уға йәшел урын йәйҙең,
йәшел ағас аҫтында
Томан менән кейендерҙең; - 196. һыуға – сурағай булып,
тулҡында – аҡсарҙаҡ булып,
елдә – һин япма булып,
һаҡланың уны». - 197. Ундай түгел, –
тиҙәр, –
Стугна: ағымы насар уның,
ят йылға, кәмәләр ашап,
ҡойор ерендә киңәйеп,
йәш князь Ростиславты йотто!..
Ҡараңғы Днепр ярында - 198. Ростислав әсәһө илай
йәш князь Ростислав әсән… - 199. ҡайғынан сәскәләр һулыны,
ергә эйелделәр ағастар!.. - 200. Һайыҫҡан шыҡырҙауы түгел, –
ә Игорҙең эҙе буйлап,
Гзак менән Кончак килә! - 201. Шул саҡ ҡоҙғондар ҡысҡырмай,
сәүкәләр тынып ҡала,
һайыҫҡандар шыҡырҙашмай - 202. тик йыландар ғына шыуа!..
Тумыртҡалар ғына, туҡылдап,
йылға яғына табан
(Игоргә) юл күрһәтәләр!
һандуғастар,
шат һайрашып,
таң килгәнен белдерәләр!.. - 203. Гзак Кончакка өндәшә:
- 204. «Әгәр ыласын ояһына
табан осоп килә икән,
алтын уҡтарыбыҙ менән
ыласынды атайыҡ беҙ!» - 205. Кончак Гзакка былай ти:
- 206. «Әгәр ыласын ояһына
табан осоп килер булһа,
ыласынды өйләндерәйек
һылыу ҡыҙға!» - 207. Тағы Гзак. Коняакка әйтә:
- 208. «һылыу ҡыҙ итһәк беҙ уны
беҙгә инде ыласын да,
һылыу ҡыҙ ҙа тәтемәҫ!
һәм Половец яланында
беҙҙе хатта ҡоштар тибер!» - 209. Йырланы Боян –
борон замандын,
Ярославтың һәм Олег
Князден һөйгән йырсыһы: - 210. «Башҡа
муйынһыҙ ауыр,
ҡәүҙәгә
башһыҙ ҡыйын,
Рус Еренә – Игорһеҙ!» - 211. Күктә ҡояш яҡтыра,
Игорь-князь – Рус Ерендә! - 212. Дунайҙа ҡыҙҙар йырлай,
Тауышы етә Киевҡә! - 213. Боричевтән Игорь бара
изге сиркәү Пирогощаға. - 214. Илдәр шаттар!
Ҡалалар күңелле!.. - 215. Ҡарт княздәргә йыр йырланыҡ,
һуңынан йәштәргә булыр! - 216. Игорь Святолавичкә дан!
Ярһыу Всеволодҡа дан!
Владимир Игоровичкә дан! - 217. Яман яуҙарға ҡаршы
христиандар әсән көрәштә, - 218. княздәр һәм дә дружина,
һау булығыҙ!.. Амин.
Ссылка
Если вы используете корпус в научной работе, пожалуйста, сошлитесь на эту публикацию:
Орехов Б. В. Параллельный корпус переводов «Слова о полку Игореве»: итоги и перспективы // Национальный корпус русского языка: 2006—2008. Новые результаты и перспективы. — СПб.: Нестор-История, 2009. — С. 462—473.