Туркменский перевод А. Атабаева
Источник: Слово о полку Игореве. Ашхабат, 1987.
- 1. Вагты дәлми, доганларым, Игорың
Йөриши хакында көне сөз билен
Хасратлы кыссаны эйлесек беян?! - 2. Гой, хекаят Игорь Святославич хакда
Дүйбүнден тәзече яңлансын, достлар! - 3. Элбетде, башгача айдарды Боян,
Өзуниң көнече эндиги билен,
Башгачарак айдарды бу кыссаны.
Ол бирнин шанына бой чекен чагы,
Өз эндигне герим берип сезләрмиш.
Акыл агаҗындан сырыгып сөзлер
Чал мөҗегиң земинде,
Чал бүргүдиң асманда
Өзүн эркин дуйшы ялы дуярмыш. - 4. Кән ятларды көне дөвүшлери ол.
Шонда тутуш гув сүрсүниң үстүне
Он саны лачыны гойбәр экенлер.
Кимиң лачыны өң барса,
Шоң шанына сөхбет сөйләр экенлер.
Меселем ки, гоҗа Ярославың
Я гөрмегей Роман Святославичиң,
Я-да батыр Мстиславың шанына,
Касог гошунларның эдил алнында
Галшы хакда Редедяның ганына. - 5. Достлар, Боян гиден гув сүрусине
Он лачыны гойбермән,
Хут өзүниң он бармагна бат берип,
Какыпдыр сазыңың җанлы тарына.
Тарлар болса яңланыпдыр
Князлаң шөхрат-шанына. - 6. Гел, башлалын, доганлар, бу кыссаны
Гоҗа Владимирден,
Өз аклыны гүйҗи билен беркиден
Хем йүрегни мертлик билен бекеден
Тә шу гүнки Игора ченли. - 7. Хем онуң еңишли руха бесленип,
Өз гошунны Русь еринден аңрыга –
Половец ерлерне элтиши хакда,
Гел, башлалың, доганлар, бу кыссаны. - 8. Шонда Игорь эсетди
асмандакы Гүнеше
Хемем гөрди эсгерлернин
түм ичинде дуранын, - 9. Князь Игорь айтды өз гошунына:
- 10. »Эй, сиз мениң гошуным,
хеммәңиз хем доганым!
Өлен егдир эҗиз болуп гезенден. - 11. Атланалың, доганлар,
тез атлара мүнелиң,
Эгер тәлейде болса,
мавы Доны гөрелиң». - 12. Князь аклы орун берди ислегне,
Хөвес өкде чыкды яман ырымдан: - 13. »Сизиң билен половецлең ерине
Барсам диййән, достлар, җыза парладып,
Бедев атлар харладып.
Я-ха енсем,
Я сөвешде гырылсак
Сиз билен биле мен, рус йигитлери.
Я баш гоюп,
гечсем җандан,
Я тувулга билен сув ичсем
Дондан!» - 14. Эй, Боян, билбили көне заманың!
Ненең васп эдердиң бу сөвеши сен
Өз көнечил акыл дарагтың билен?
Пайхас билен чыкып булдуң үстүне,
Өңки дөвүшлериң шөхратыны хем
Шу гүнки шөхратьщ гошуп үстүне,
Трояның ёдасында ёл сөкүп,
Сохралардан гечип, даглара етип,
Велесиң агтыгы Боян, - 15. Шейлерәк айдардың Игорың васпын:
- 16. »Рус лачынларны гай гетирмәнхә,
Бейик Дона тарап гачып барярды
Гаргалары половецлең». - 17. Я-да шейле башлардыңыз айдымңыз,
Велесиң агтыгы пәхимдар Боян: - 18. »Душманың атлары Сула деряның
Аңырсында хоргурярка,
Бизиң шөхратымыз Киевде яңлап,
Новгородда сөвеш тебли какылып,
Путивлде парлаярды байдагмыз!»
Игорь эзиз доганы Всеволода гарашяр. - 19. Батыр Всеволод она йүзленип,
Дийдн: - 20. «Менин ялңыз доганым Игорь,
Нурана доганым сен!
Бизиң икимизем Святославич! - 21. Эерле сен тез атларңы, доганым.
- 22. Бизиңкилер эййәм тайын,
Курскде эерленен атлары. - 23. Мениң курсклилем – батыр эсгерлер:
Тебил астында догланлар,
Тувулгада үвреленлер,
Тыг уҗундан аш иенлер,
Найза билен эклененлер,
От-ялына өврүленлер. - 24. Белет олар ёллара,
депелере, голлара.
Яйлары киршден чекилен,
совутларна сув берилен
Гылҗындан ганлар дөкүлен, - 25. Мейданда ач бөри ялы дабырап,
Гетирлер княза шөхрат
хем өз ар-намысын горап». - 26. Аяк басды алтын үзеңңә Игорь,
Ине, инди дүз мейдандан баряр ол. - 27. Гүн тутулып,
түмлүк басды дүнйәни. - 28. Гушлар аглап,
ач бөрилер увлашып,
Агачлар хеллевләге,
башларын ырап,
Дуршы билен шумлук басды дүнйәни.
Эрбетлигиң нышаны бар чар янда. - 29. Дәли сеслер хабар берйәр шумлугы,
Волга, саңа,
Поморьйә,
Сула боюна,
Сурожа хем Корсуна
Хемем саңа Тмуторокан худайы! - 30. Половецлер болса ёлсуз ерлерден
ёл салып,
эңдилер бейик Дон сары,
Бу йөришиң гаршысында дурмага.
Җыгылдаяр олаң арабалары
Учурлан гувларың сеслери ялы.
Игорь болса хич бир зада парх
Гошун чекип, Дона баряр! - 31. Агачларың депесинден
Гушлар оңа: «Гитме!» диййәр.
Депелерин дегресинден
Гувлар она: «Гитме!» диййәр.
Чал меҗеклериң сесинден
Аңмак боляр бетбагтлыгы.
Бүргүтлер чархлап чүңкүни,
Чокмага тайынлык гөрйәр
Тиз-басым адам сүңкүни.
Руслаң гызыл галканына тилкилер
Реңкидир өйдйәр гырмызы ганың. - 32. Эй, Русь топрагы, сен болса эййәм
Серхет депесинден аңырда галдың. - 33. Гиҗе дүшди, кем-кем гаралды дүнйә,
Агшамың шапагы биреййәм сөнди. - 34. Ак мейданы гара түмлүк гаплады.
- 35. Ахырсоңы билбиллерем уклады.
Гаранкыда галды гиң гиден дүзлүк,
Сәхер гаргаларың сеси оярды. - 36. Рус йигитлери нызама дүзлүп,
Гиң мейданы тутды гызыл галканлар.
Олар өзлериниң намысын горап
Хем княза шөхрат исләп галканлар. - 37. Анна гүни сәхер билен
Дөкүлдилер половецлен үстүне.
Боздулар неҗислең дүзгүн-нызамын,
Аламан башланды ачык мейданда,
Гөзел-гөзел гызлар есир алынды,
Алтын-күмүш бары эле салынды.
Сүтүк, гайыш, алтын безегли донлар,
Махмал, йүпек, атынҗадыр япынҗа,
Мата-марлак, ак кешдели гурсакча. - 38. Шейле бир кән алнан затлар башга-да,
Руслар затдан көпри гурды батгада.
Соңра олар бар олҗаны үлешди. - 39. Гызыл байдак
хем ак мукаддес байдак,
Ат гуйругы –
Хекүмдарлык нышаны,
Күмүш несилагаҗы,
Ене харбы нышанлар
Батыр Святославичиң пайына дүшди! - 40. Олегиң батыр гошуны –
Хөвүртгеси гиң мейданда иркилйәр.
Олар узага учдулар! - 41. Ол өзүни депгилетмез
Не лачына,
Не шуцкара,
Не-де саңа, гара гарга –
Не саңа неҗис половец! - 42. Гзак бу вагт гөйә чал мөҗек кимин
Түвелейләп бейик Дон тая баряр.
Кончак болса онуң өңүнден гидип,
Оң гошунна догры ёл салгы берйәр. - 43. Эртеси гүн сәхер билен
Ган өйүлен шапак ягтылтды ери. - 44. Деңиз тайдан гара булутлар гелйәр,
Дөрт Гүни бирбада япайҗак боляр.
Мавы йылдырымлар чакяр асманда,
Әпет гүммүрдиден асман янмалы. - 45. Ягыш пейкам ялы болуп,
Пейкам ягыш ялы болуп,
Бейик Дона ягмалы! - 46. Мунда найзалар дөвүлер,
Гылычлар половец тувулгасында
Гызыл ода өврүлер,.
Каяла деряң боюнда,
Бейик Донуң кенарында! - 47. Эй, рус топрагы, сен болса инди
Серхет депесинден аңырда галдың. - 48. Елиң пири Стрибогың
Агтыгы шемал өвүсйәр.
Шемхал болуп гелйәр деңиз тарапдан
Үстүне батыр гошуның,
Игорь полкуның үстүне. - 49. Ер иңлейәр,
Дерялар акяр буланып,
Ятыр дүзлүк чал тозана чоланып. - 50. Байдаклар сесленйәр,
туглар сесленйәр:
Половецлер Дон тарапдан
Хем деңиз тайындан гелйәр - 51. Чар тарапдан рус гошунның устүне.
- 52. Басурманлар вагшы сеслери билен
Бекледилер русларың өңүни.
Батыр руслар гызыл галканы билен
Сакладылар половецлең җеңини. - 53. Газаплы әр Всеволод!
Дурсун җеңиң ортасында,
Пейкам билен душманларны авлаяң,
Полат гылыҗың билен дөвйәң авар тувулгасын. - 54. Нирә, батыр,
хайдап барян
Ловурдадып зер тувулгаң?
Зыңлып ятыр половецлен
Неҗис-неҗис келлелери. - 55. Сениң гылыҗын өңүнде
Олаң эҗиз келлелери. - 56. Йөне велин сең өзүңе
Ховп абаняр,
аңмаяң.
Унутдың сен әхли зады – байлыгыңы,
тагтыңы.
Черниговы,
өз гелниңи – өз Ольгаңы,
багтыңы.
Сөвешде дүнйәни ятдан чыкармак
Әр йигидиң адаты.
Унутдыңмы дәп-дессурңы,
адаты? - 57. Биреййәмлер өтди Троян дөври,
Князь Ярославың өтди заманы.
Болупды Олегиң йеришлери хем,
Олег Святославичиң. - 58. Агзалалык яйып
Земиниң йүзүне сепди пейкамы. - 59. Тмуторокан шәхринде аяк басарды
Алтын үзеңңә Олег, - 60. Заныны эшдерди гадым Ярослав,
Бейик Ярослав. - 61. Всеволодың оглы Владимир болса,
Черниговда отурып,
Онуң овазына гулак асарды. - 62. Хем батыр, хем яш князы –
Борис Вячеславичи таңры гаргады,
Олегин гөвнүне дегенден өтри.
Ятыр инди Канинада
Яшыл яйланы япынып. - 63. Каяладакы шол сөвешден атасын
Ики венгер ёргасына атарып
Гетирмеги Изяславич буюрды
Киевдәки мукаддес –
Мукаддес София бутханасына. - 64. Я болмаса Олег Гориславич дөври,
Өзара җен-җенҗеллерин дердинден
Хеләк болды өвлатлары Даждьбогың.
Адам өмри кемелди князларың шеринден. - 65. Шол дөвүрде рус еринден
Дайханларың сеси чыкман,
Гаргаларың гыкылыгы дик асмана галярды.
Гарагушлар өз дилинде гүрлешип,
Бир-биринк җесет үсте той этмәге чагырярды. - 66. Булар өңки сөвешлериң беяны.
Йөне бу гезекки дөвүш гөрлен дәл!
Сәхерден агшама ченли,
Агшамдан сәхере ченли
Учярды отлы пейкамлар.
Гылычлар тувулга,
галкана дегип,
Дүнйә гүммүрдейәрди.
Найза чат ачярды я дөвүлйәрди. - 67. Половецлен ерлери – бу нәтаныш мейданлар
Ал ган билен ювулярды.
Адам сүңклери сепилен.
Ат аягның ашагында сөкүлен
Гарөрт болуп земин йүзүн чытярды.
Бу затлаң барысы Русь еринден
Хасрат болуп чыкярды. - 68. Бу нәмәниң гыкылыгы,
Бу нәмәниң сыкылыгы – - 69. Алысдан эшдилйән дан атмаздан өң?
Я-да Игорь өз гошунын доладымы ызына?
Я эзиз доганы Всеволоды
ятлап,
хесрет чекйәрми ол? - 70. Бир гүн уршды,
Эртеси гүн дөвүшди,
Үчүнҗи гүни сынды байдаклары Игорың. - 71. Ики доган бир-биринден айрылды, җыда дүшди.
Часлы акян Каяла дерясының боюнда. - 72. Ганлы чакыр азлык эйледц мунда.
- 73. Сөвеш мейданында батыр руслар
Гудаларны гандан дойруп,
өзлери
Рус топрагы үчин болдулар хеләк. - 74. Отлар солды гыйлып олан халына,
Агачлар хесрет билен эгдилер башын ашак. - 75. Ине, инди, доганлар, хесретли заман гелди,
Дүзде галды гошунларың җеседи. - 76. Даждьбогың агтыкларна улы бир арман болды.
Гайтды руслар сөвешини бес эдип,
Шол арман намысна деглен гыз болуп,
Аяк басды Трояның ерлерне.
Мавы Дон боюнда гува өврүлип,
Ганат яйды сечеләп ак перлерин.
Ковды үстүмизден багтлы заманы. - 77. Князлар душмана гаршы гөрешмән,
Доган догана дийди:
»Бу меңки, бу-да менки!»
Шейдип кичи зат хакда улы гүррүң этдилер.
Оңушман, бир-бирне болдулар душман. - 78. Сәхралылар болса еңше бесленип,
Чоздулар чар яндан Русь ерлерне. - 79. Сен узага учдун, лачын, гушлары дензе совуп!
- 80. Инди Игорьщ батыр гошуны хич дирилмез!
- 81. Оларың агысын Карна хем Җеля аглады,
- 82. Русь ерлерне айланып, шахларында шем якып!
Рус аяллары аглап дийдилер: - 83. »Инди эзизлермиз бизе биригмез.
Олар хакда ойланымыз хайп бизиң,
Олар дийип агланымыз хайп бизиң,
Өз гөвнүмиз алданымыз хайп бизиң.
Оларсыз алтын-күмушем нәним герек шо болсун!» - 84. Эцреди Киев хасратдан,
Чернигов чозушлардан, - 85. Русь топрагы гам көлүне гарк болды.
Әпет гусса деря ялы Русь ериниң ортасындан
Акып-акып,
юрдуң эсси айылды. - 86. Князлаң болса хер хайсы
Өз башын чараҗак болды. - 87. А душманлар ениш билен Русь ерлерин алып,
Башладылар хер өе,
хер ховла салып салгыт. - 88. Бу затларын. боландыгның себәби:
Ики батыр Святославичлер –
Игорь, Всеволод болман агзыбир,
Половецлең мекирлигне
Агзалалык билен бердилер делил.
Бир йыл өң душманы басып ятырды
Агалары Святослав –
Дуршы билен газап,
дуршуна вехим
Киевиң князы эйлемән рехим, - 89. Өзүниң гайдувсыз гошуны билен,
Полат гылҗына даянып,
Ылгар этди половецлең ерлерне,
Басгылады байырларны, җарларны,
Гуратды булакдыр батгалыкларын,
Овратды неҗис Кобягык демир донлы гошунын,
Даргатды дениз боюнда.
Түвелей деген ялы
Сындырды сарсмаз галасын
Хем өзүни есир алды.
Кобяк Киев шәхринде
Чекди зынданда җезасын. - 90. Инди болса немецлердир венециялылар,
Греклар, чехлер
Еңши үчин тарыплап Святославы,
Гаргадылар Игора,
Гарк эдени үчин рус алтынын
Половецлең дерясына – Каяла. - 91. Князь Игорь алтын эерден агып,
Бир эҗиз гула өврүлди,
Салды Русы ёвуз хала. - 92. Шәхерлериң йүзнүң тувагы йитди,
Шатлыкдыр дабара уммага гитди. - 93. Дүшнүксиз дүйш гөрди Святослав болса
- 94. Киев дагларында ятырка уклап.
Айтды ол:
»Намашамдан башлап өтен гиҗеде
Агач табытда ятырып,
Үстүме ертдүлер гара кепени. - 95. Сундулар маңа гөк шерап, гойы ледерә гарып.
- 96. Үстүме гевхер сечдилер,
Сечдилер алтын пуллары,
Йүзүм сыпап половецлең узын бойлы хор дуллары. - 97. Алтын кешкде тагтым князсыз галды.
Мегер, билсеңиз бизи
Басурманлар демир капаса салды». - 98. – – –
- 99. – – –
- 100. Боярлар князың дүйшүн ёрдулар:
- 101. »Эййәм, князь, хасрат аклың алыпдыр,
Болан затлар саңа аян болупдыр. - 102. Ики лачын учды ата ватаның
Алтын тагтындан,
Тмуторокан шәхрин алмага я-да
Дондан сув ичмәге тувулга билен.
Душман гылҗы гырды олаң ганатын,
Өзлеринем гандаллап, демир капаса атып. - 103. Түмлүк болды, җенабымыз,
Ики Куяш өчди бирден,
Ялкым сачян ики сүтүн йыкылып.
Ики саны яңы доган Ай болса, –
Олег билен Святослав - 104. Каяла дерясының дүйбүне чүмүп гитди.
- 105. Половецлер үстүмизе дөкүлип,
Түме боядылар Русь ерлерин.
Руслан ак парча өйлери болса –
Чадырлары гарк болуп, чүмди деңзиң чуңлугна
хем уллакан буйсанч берди Ханлыга. - 106. Шейдип шөхратымыза
Чайылды гара ёкунды. - 107. Эркинлиге зорлук сүтем эйледи,
- 108. Асмандан земине шумлук дөкүлди.
- 109. Олаң гөзел гызлары рус алтынын шайланып,
Басурманлар айдым айдяр,
бегенишйәр шатланып,
Шароканык арын аланларына. - 110. Галыберди бизе болса шатлык-гүлки ят болуп!»
- 111. Шонда бейик Святослав айытды
Гөзяшына гарып алтын сөзлери: - 112. »Эй, мениң огулларым, Игорь хем Всеволод
Ирди энтәк половецлең еринде
Сизе гылыч сырып, шөхрат агтардан.
Диңе нәхак ган дөкдүңиз,
Ерсиз ере баш гошдуңыз шере сиз. - 113. Батыр йүреклерңиз полатдан гуйлан,
Гайдувсызлыга югрулан
Болса-да, - 114. мең чал башыма
Сиз ыснат гетирдиңиз,
Эзиз огуллам! - 115. Ханы агам Ярославың
Гүйчли хем бай,
Сап-сап дуран
Черниговлы боярлардан,
татранлардан,
шельбирлерден,
топчаклардан,
ревуклардан,
ольберлерден –
энче түрки ковумлардан ыбарат,
Ниче батыр йүзбашылы гошуны?
Олар гылычсыз, галкансыз,
Әдик пычагы хем гыркылык билен
Еңиш газанып,
Горардылар аталарың шөхратын. - 116. А сиз болса:
– «Биз өзүмиз әр чыкып,
Хем-ә алып өңки өтен шөхраты,
Пайлашарыс – дийдиниз –
инди гелҗек шөхрат-шаны!» - 117. Маңа болса, доганлар, инди яш болмак бамы?!
- 118. Лачын перин дөксе-де, намысы бар, ары бар,
Өз түнегин – хөвүртгесин горар, гелмез амана. - 119. Бир эрбет зат: князлар өз көмегин гайгыряр,
- 120. Болды бир яман замана.
- 121. Ине, месел, Римово
Половецлең гылҗының ашагында гыгыряр.
Владимир ярасындан багыряр. - 122. Хасрат саңа, гам саңа, Глебовың өвлады!»
- 123. Бейик князь Всеволод!
Нәмүчин сен иң болманда
Хыялда гелип билмейәң
Аталык алтын тагтыңа? - 124. Герек болса, сен Волганы тутуш күрекләп билҗек.
Доны тувулга билен сувдан бошадып билҗек,
Душманлары уруп-ушадып билҗек. - 125. Эгер-де сен гелен болсадың мунда,
Гул-гырнак бол, арзан боларды онда. - 126. Глебовың эдермен огуллары билен сен
Сайлап-сечип дүз мейданы,
Пейкам ялы учурардың найзаны. - 127. Эй, сен дәлибаш Рюрик хем Давнд!
Сизиң эсгерлерңиз дәлми
Башы алтын тувулгалы
Ган ичре гайып йөрен? - 128. Я-да нәтаныш мейданда
Җөвхер гылҗың ярасындан
Өкүз ялы бөгүрип,
Мүҗүрип я майып йөрен
Бу гошун сизиңем гошунңыз дәлми? - 129. Аяк басың, агалар, алтын үзеңңә бу гүн,
Сиз гелсеңиз, дүнъе дүзелйә бу гүн.
Диңләп дурман бу топрагың зарыны,
Алың батыр Игорь Святославичиң
Хемем Русь топрагының арыны! - 130. Галиц князы Осмомысл Ярослав!
Сен белентде отырсың, өз алтындан тагтыцда.
Дуряр демир гошуныц бекләп Венгер дагларын,
Венгер королының ёлун япып дур,
Баглап дур Дунайың дервезесини.
Агыр гылыҗың астында саклап Дунай дөвлетлерин
Сең газабың ер йүзүнден акып дур. - 131. Киев саңа боюн эгйәр.
Отурып мирас галан өз аталык тагтыңдан
Ок атяң солтанлара. - 132. Ат окуңы, ага-бегим, Кончага.
Горап Русь топрагының намысын,
Игорың ярасы үчин,
Батыр Святослав үчин
Тур, сен,
аяга гал басым! - 133. А сен, бойнегмез Роман, хем Мстислав!
Батыргай пикирлер сизи улы еңше чагыряр. - 134. Алгыр лачын ялы гайып шемала,
Гөтерилип ал-асмана – беленде,
Хүҗүм эдип, авуңы аляң габат геленде. - 135. Бар-а сизде демир донлы йигитлер,
Башы латын тувулгалы.
Ер сарсяр олаң деминден,
Саңңылдаяр Хинова,
Литвалылар,
Ятвяглылар,
Деремеллер
Хемем половецлер найзасын ташлап,
Сизиң полат гылҗыңызың зарбындан
Башларын эгйәр ашак. - 136. Йөне, эййәм бу гүн князь Игорың
Гүни совап, яшыпдыр.
Агачлардан япраклар шумлук болуп гачыпдыр. - 137. Рось хем Сула кенарын пайлашды душман бу гүн.
Игорың батыр полкы инди асла дирилмез! - 138. Дон сени чагыряр, князь,
Әхли князлары еңше чагыряр. - 139. Эҗиз болуп яшап болар ничезар?
Батыр князь Ольговичлер хеләк болды,
Болды олар бетбагтлыга сезевар… - 140. Ингварь хем Всеволод,
Хемем үч Мстиславичлер,
Сиз алгыр лачының баламанлары!
Еңишсиз, севешсиз эе сизмүлке!
Деп эдиң чозгуны, аламанлары. - 141. Ханы сизиң алтын тувулгаларңыз,
польяк найзаларңыз
хем галканларңыз? - 142. Пейкам билен япың өңүн сәхраның,
Русь топрагы үчин,
Ярасындан акан гызыл ган үчин
Игорың
Гайдувсыз Святославичиң! - 143. Переяславла барян Сула деряның
Күмүш сувы акяр инди буланчак.
Двинадан ләбик акяр,
гөр, ол хачан дурланҗак?
Ол дерялар душмана тәлкев беренок инди. - 144. Диңе Василиниң оглы Изяслав
йити гылҗын литов тувулгасына
Батыргай чалды.
Йөне барыбир ол өзун ёк гүне салды.
Атасы Всеславың кест этди шөхратына,
Эҗизләп сөвешде литов гылҗындан,
Өз бой чекйән сөвер мәхреми билен. - 145. Мәхрем айтды:
- 146. «Князым, сең гошунңы
Гарагушлар дагытды,
Ганларны ялады вагшы хайванлар. - 147. Болмады бу сөвешде доганың Брячеслав
хем бейлеки гардашың Всеволод».
Шейдип ол өз батыр бедениндәки
Мерҗен калбын яралатды душмана.
Паралатды алтын-зерден лыбасын. - 148. Сеслер сем болды,
Шатлык кем болды.
Шәхер дыза чөкди,
сурнай
Басык хең чалды. - 149. Агтыклары Ярославың
хем Всеславың!
Башын ашак эгиң байдакларңызың.
Сынан гылҗыңызы салың гына сиз. - 150. Сизе аталаң шөхраты гыйҗыт берсин,
гынасын. - 151. Сиз өз араңызда агзала болуп,
Көмек этдиңиз душмана.
Депеледип Русь еринин сынасын.
Талан дүшди Всеславык байлыгна,
Җетлигикиз зерарлы үлке ысгындан дүшди, - 152. Половецлең еринден хорлук, зорлук аралашды!
Трояның едиленҗи асыры - 153. Биҗе атды Всеслав
Өз сөйгүли гөзелине – Киеве. - 154. Хем мекирлик эйледи,
боз атына атланып,
Дабырап барды ол Киеве ганатланып.
Агач найза урды ол Киевиң алтын тагтына. - 155. Узак дурман,
ярыгиҗе мавы түмлүк бүренен
Бельгороддан вагшы хайван дей чыкып, - 156. Үч зарбада Новгородың дервезесин ачды ол.
Ярославың абрайна шек етирип,
Шөхратын чыкарып ёга, - 157. Мөҗек ялы дабырады Немига хем Дудудога.
Немигада дессе богуляр серден,
Полат гылыч билен үвәп,
Хармана гоюлар өмүр. - 158. Җан тенден чыкяр хүвләп,
Немиганың кенары гырмыз гана боялан,
Уруш гидйәр, нәхак ганлар дөкүлйәр.
Топрага бугдай, арпа дәл,
Рус огулларның сүңки сепилйәр. - 159. Шол Всеслав или өрән берк тутуп,
Князлара шәхерлери пайлады.
Өзи болса гиҗелерне ач мөҗек дей каңкады.
Бу гүн Киевде болса,
Гүн худайы Хорсуң ёлуны кесип,
Эртир эййәм Тмуторокандады. - 160. Полоцкде онуң үчин ир билен
Кераматлы София бутханасы заң какса,
Заң сесини эшдерди ол Киевде. - 161. Онуң батыр беденинде болса-да велилик калбы,
Махал-махал шумлукданам
Я бетбагтлыкданам хакыны алды. - 162. Она Вели Боян
биреййәм эйледи беян
Гадымлардан гелйән акылы дилден: - 163. »Не мекир,
Не батыр,
Не хораз,
Хич кес
Таңрың перманындан гутулып билмез». - 164. Ятлап көне мөвритлери,
Башкы князлары ятлап,
Хесрет-элем дүшди Русуң пайына! - 165. Киев дагларна чүйленип,
вехим салып җанына,
Шол гадымы Владимир
отурмазды,
дөвүшлере гидерди. - 166. Ине, ене Рюриклер тугун гөге гөтерди
Хем дикелди Давыдовлаң байдагы. - 167. Пархы нәме,
олаң агзы аларып,
Найзадыр тойнак сесинден баряр дүнйә даралып. - 168. Эшидилйәр Дунайда Ярославнаң агысы, –
Сэхер Игорың гелни икатёк дей кәкелейәр: - 169. »Икатёк гуш болуп мен Дунай сары учайын,
- 170. Каяла дерясында йүпек десмал эзейин,
- 171. Ювайын князымың тениндәки ярасын,
Ганлы ярасын ювуп, ярым халас эдейин!» - 172. Ярославна сәхер билен аглаяр,
Аглаяр Путивлиң диварна чыкып: - 173. »Эй, шемал, эзиз шемал!
Нәмучин сен эзизимин гаршысындан өвүсдиң? - 174. Нәмучин сен ханлыклаң ез еңил ганатыңда
Пейкамларын учурып, яр дөшүни бөвүсдиң?
Хеләкледин онуң батыр гошунын,
Ганым йүзүн елпеләп? - 175. Азмы саңа асманда булутлары учуряның?
Азмы саңа умманда гәмилери гөчүрйәниа? - 176. Нечүйн шатлыгмы-багтымы
Чөп-чалама сепеләп,
Мең оҗагмы өчүрйәрсиң? - 177. Ярославна сәхер билен аглаяр,
Путивль шәхринде йүзүни йыртып: - 178. »Эй, Днепр Славутич!
Дәли дерям, даг дашларын гопарып,
Гечип гелйәң ичинден половецлең ериниң,
Кәте бүдрәп, кәте ёртуп. - 179. Сен Святославың гәмилерини
Кобягың юрдуна ченли
Өз гойнуңда хүвдүледик. - 180. Хүвдүле сен, җенабым, менинем эзизими.
Гетир оны яныма.
Ёгса мениң гөзяшым барып гошулар деңзе,
Арам бер мен җаныма. - 181. Ярославна сәхер билен аглаяр,
Путивлиң диварында якаларын чәк эдип: - 182. »Ягты Гүнеш, эй, нурана Куяшым!
Сен аҗайып, хеммелери чойярсың. - 183. Йөне нечүйн, эй, солтаным,
Эзизимиң гошунындан өз мәхриңи гысгандың?
Сувсуз чөлде тешне гойдуң,
Меңизлерни солдурдың.
Найзаларны эгрелдип,
Совутларны гам-хасрата долдурдың?!» - 184. Ярыгиҗе дениз гайнады, җошды.
Булут болуп сүйшди гай хемем тупан.
Шейдип князь Игора таңрысы ёл гөркезйәр.
Игорь есирликден аман
гелйәр половец еринден
Русь ерине – багтына.
Өз алтындан тагтына – өз аталык тагтына. - 185. Өчди агшамың шапагы.
Игорь ятяр-туряр,
Игорь дынч аляр.
Анында өлчейәр ол Бейик Дондан
Тә Донеце ченли болан араны. - 186. Гиҗәң яры Игорың половец досты Овлур
Деряң аңырсындан сыкылык атды.
Ол княза аң салмагы үмледи,
Инди бери есир дүшмесин дийип,
Гыгырды. - 187. Эшдилип тойнак сеслери,
Отлар шуввулдап башлады.
Половецлер аңыпдыр гачаньшы Игорың. - 188. Князь Игорь ёртуп гитди
Самыр дей гамышдан-гамша,
Ак гогур дей сувдан-сува. - 189. Атланып чапды боз атын,
Сонра дүшүп,
чал мөҗек дей - 190. Донец дерясына сары
Йүз евүрди,
йувүрди ол.
Лачын болуп учды булдуң деңинден.
Эртирлигне,
Өйләнлигне
Хемем агшам шамлыгна
Газ авлады,
Гув урды ол. - 191. Лачын болуп учса Игорь,
Овлур бери болуп эңди.
Тенлеринден совук дамҗалар акды,
Себәп, олар пыядады,
Боз атлары далҗыгыпды. - 192. Донец диййәр:
- 193. »Эй, князым Игорь, мениң гуванҗым,
Аз дәл сенде бейиклик,
Кончага хем етерлик сең йигренҗиң». - 194. Игорь диййәр:
- 195. »Эй, Донец дерям!
Аз дәлдир белентлик сенде,
Князыңы толкуныңда хүвдүләп,
Өз күмүш кенарыңда
Гөк отларңы онуң аягна дүшәп,
Яшыл баглаң ашагында
Гуҗак герйәр она йылы думаның. - 196. Гогур болуп халас этдиң сувда сен,
Чарлак болдуң гүйчли акым ичинде,
Сәхраның гара гушы дей,
Ганатыңда гөтердиң гаршысына шемалыц». - 197. Иөне хемме деря мунуң ялы дәл,
Сәхел сувлы Стугна
Булаклары бирлешдирип езүне,
Әпет деря өврүлип,
Гарк эдипди князь Ростиславы. - 198. Днеприң чола, түм кенарында
Аглады энеси Ростиславың,
Аглады яшаҗык князы ятлап, - 199. Хесретден солды гүллер гөзлерин яшлап,
Гамдан яңа агачлар эгди башларын ашак. - 200. Алахекегиң я гаргаң сеси дәл,
Гзак билен Кончак гелйәр ызын ызлап Игорың. - 201. Не гаргалар гагылдаяр,
Не торгайлар җүйгүлдейәр,
Не хекеклер җакырдаяр, - 202. Диңе йыланлар сүйренип
Гелйәр сәхра тарапдан.
Дашдешенлең сеси чар яна яйрап,
Ёл гөркезйәр есире.
Даң-сәхерй бушлаяр
Билбиллер шадыян сайрап. - 203. Гзак диййәр Кончага:
- 204. »Эгер лачын учса хввүртгесине,
Алтын чайлан пейкам билен
Аталы биз лачынҗыгы». - 205. Кончак Гзага диййәр:
- 206. »Эгер лачын учса хөвүртгесине,
Гөркезип бир овадан сәхра гызын гөзүне,
Өерели лачынҗыгы
Хемем шейдип өзүмизе өвүрели шол лачыны». - 207. Гзак Кончага дийди:
- 208. »Эгер оны сәхра гызна өерсек,
Не-хә лачын галар, не-де гыз галар,
Икиси-де элден гидер,
Гидер олар Руса сары.
Сонам олар белет болуп,
Чапар бизиң сәхралары». - 209. Гадым Ярослав дөврүнде,
Бойчы-озанлары Святославың,
Князь Олегиң сыланы –
Боян билен Ходын диер экенлер
гайталап өвран-өвран: - 210. »Келлә өрән кындыр эгин болмаса,
Я келле болмаса бетбагтлык гөврә».
Ине, эдил шонун ялыдыр,
эгер,
Русь топрагында болмаса Игорь. - 211. Асманда Гүнеш өз нуруны сачяр,
Ене-де князь Игорь шөхле сачяр Русь ерине. - 212. Гызлар нагма какяр Дунай боюнда,
Оларың айдымы деңизден өтйәр,
Овазасы гелип Киеве етйәр. - 213. Игорь Боричеве – бутхана гидйәр
Чокунмага кераматлы Пирогощә –
Есирлең халасгәрине. - 214. Обалар шат,
шәхерлер шат,
Шатлык етди инди олаң барына. - 215. Гелиң, көне князлаң шанына бой чекелиң,
Соңундан яш князлаң тарыпыны эделиң. - 216. »Шөхрат Игорь Святославиче,
Батыр Всеволода,
Владимир Игоровиче!» - 217. Аман болуң князлар хем оларың гошуны,
Горап христианлары,
деп эдиң сиз неҗислериң –
Половецлең чозушыны! - 218. Князлара шөхрат болсун,
шөхрат болсун гошуна!
Омын.
Ссылка
Если вы используете корпус в научной работе, пожалуйста, сошлитесь на эту публикацию:
Орехов Б. В. Параллельный корпус переводов «Слова о полку Игореве»: итоги и перспективы // Национальный корпус русского языка: 2006—2008. Новые результаты и перспективы. — СПб.: Нестор-История, 2009. — С. 462—473.